Umræðan

Hlutfall lausra starfa af heildarfjölda starfa hefur aukist mikið á þessu ári. Á árinu 2019 voru laus störf upp undir 2% af fjölda starfa meginhluta ársins en síðan lækkaði hlutfallið á 4. ársfjórðungi og var nokkuð svipað allt fram á árið 2021. Á fyrsta ársfjórðungi í ár fór hlutfallið upp í tæp 2% og svo upp í 4% á 2. ársfjórðungi samhliða því sem hagkerfið var að komast af stað. Ferðaþjónustan nýtur nokkurrar sérstöðu varðandi hlutfallslega fjölgun starfa, en á 2. ársfjórðungi var fjöldi lausra starfa um 12% af fjölda starfa í greininni. Á sama tíma voru laus störf í byggingarstarfsemi um 6% og þau voru um 5% í verslun, veitinga- og gististöðum.

Búferlaflutningar hafa tekið breytingum eftir að faraldurinn braust út. Erlendir ríkisborgarar fluttu margir af landi brott, á sama tíma og færri íslenskir ríkisborgarar fluttu út. Staðan á örðum ársfjórðungi er svipuð því sem sást fyrir faraldur hvað fjölda aðfluttra í heild umfram brottflutta varðar, en samsetningin eftir ríkisfangi hefur tekið breytingum.

Vísitala neysluverðs (VNV) hækkaði um 0,16% milli mánaða í júlí og er ársverðbólga óbreytt frá fyrri mánuði í 4,3%. Þetta var minni hækkun en við áttum von á, en við höfðum spáð 0,3% hækkun milli mánaða.

Launafólki sem fékk staðgreiðsluskyldar greiðslur fyrstu fjóra mánuði 2021 fækkaði um 5,6% frá sama tíma 2020. Launasumman hækkaði um 5,8% á nafnverði á sama tíma. Það gæti bent til þess að tekjulægra fólk hafi í meira mæli horfið af vinnumarkaði en það sem hafði hærri tekjur. Hér er sérstaða ferðaþjónustunnar enn meiri en var varðandi launagreiðslurnar. Í ferðaþjónustunni hefur þeim sem fá staðgreiðsluskyldar greiðslur fækkað um tæp 42%, á meðan fækkunin í öðrum greinum er innan við 2%. Af þessum greinum er það einungis í opinberri stjórnsýslu og sjávarútvegi sem launafólki fjölgar.

Samanlögð kortavelta Íslendinga innanlands og erlendis var 8% meiri í júní í ár en í fyrra, miðað við fast verðlag og gengi, og 9% meiri en í júní árið 2019. Neysla mælist því meiri en hún var fyrir faraldurinn, en fer í auknum mæli fram innanlands vegna færri ferðalaga til útlanda.

Í apríl 2020 hækkuðu laun nær allra í landinu vegna kjarasamninga. Á þeim tímapunkti má segja að opinberi markaðurinn hafi unnið upp þá töf sem orðið hafði á kjarasamningsbundnum launahækkunum miðað við almenna markaðinn. Sé litið á launabreytingar hjá stóru hópunum á vinnumarkaðnum frá apríl 2020 fram til sama tíma 2021 sést að launin á almenna markaðnum hækkuðu um 5,8% á þessum tíma og um 11,1% á þeim opinbera, 9,9% hjá ríkinu og 12,6% hjá sveitarfélögunum.

Enn virðist talsverður kraftur í íbúðamarkaði höfuðborgarsvæðisins þó hækkunin milli mánaða nú sé örlítið minni en áður. Íbúðaverð hækkaði um 1,4% í júní eftir 1,6% hækkun í maí og 2,7% í apríl. Spenna virðist þó áfram mikil, sér í lagi á markaði fyrir sérbýli, þar sem ríflega 40% eigna seljast yfir ásettu verði. Seðlabankinn hefur sent skýr skilaboð um að hækkanirnar séu orðnar áhyggjuefni.

Samkvæmt tölum Hagstofunnar voru heildarlaun launafólks í fullu starfi að meðaltali 794 þúsund krónur á mánuði á árinu 2020. Bæði grunnlaun og heildarlaun hækkuðu langmest í gisti- og veitingarekstri milli 2019 og 2020, um 12% og 14%. Það kemur vel heim og saman við að launastigið er lægst í þessum greinum og að allar launahækkanir samkvæmt kjarasamningum á árinu 2020 voru krónutöluhækkanir.

Samkvæmt tölum Vinnumálastofnunar var almennt skráð atvinnuleysi í júní 7,4% af áætluðum fjölda fólks á vinnumarkaði og hafði minnkað úr 9,1% frá því í maí. Um 14.300 manns voru á atvinnuleysisskrá í júní. Ekki er lengur um að ræða atvinnuleysi sem tengist hlutabótaleið þar sem henni lauk í maí. Því var heildaratvinnuleysi í júní einnig 7,4% samanborið við 10,0% í maí og minnkaði þannig um 2,6 prósentustig milli mánaða. Í júní 2020 var almennt atvinnuleysi 7,5% og það hefur því minnkað um 0,1 prósentustig á einu ári.

Heimsmarkaðsverð á hrávöru hefur hækkað mikið á undanförnum fjórðungum eftir að hafa lækkað lítillega þegar faraldurinn braust út í heiminum. Hrávöruverð hefur ekki verið jafn hátt síðan í september 2011 eða í tæp 10 ár. Verði þessi hækkun varanleg er ljóst að það mun hafa mikil áhrif á verðbólgu í heiminum.

Flugfargjöld til útlanda, samkvæmt mælingu Hagstofunnar, hækkuðu um 5,4% milli mánaða í júní. Þetta er í fyrsta sinn síðan í mars 2020 sem  þessi liður breytist um meira en 5% milli mánaða, en Hagstofan hélt þessum lið nánast óbreyttum eftir að faraldurinn hófst enda lágu flugsamgöngur nánast niðri. Þar áður var ekki óalgengt að þessi liður hreyfðist um tugi prósenta milli mánaða, en jafnan hefur verið dýrast að fljúga í júlí.

Hagstofan birtir júlímælingu vísitölu neysluverðs (VNV) föstudaginn 23. júlí. Hagfræðideild Landsbankans spáir 0,3% hækkun vísitölunnar milli mánaða. Gangi spáin eftir hækkar verðbólgan úr 4,3% í 4,4%.

Áhrif kórónuveirufaraldursins á ríkissjóð Íslands hafa verið veruleg. Fjöldi sértækra efnahagsúrræða litu dagsins ljós sem ætlað var að vinna gegn áhrifum faraldursins. Rekstrartilfærslur frá ríkissjóði til annarra aðila í hagkerfinu jukust verulega á árinu. Útgjöld vegna atvinnuleysis rúmlega þrefölduðust á árinu 2020, og útgjöld vegna félagslegrar aðstoðar jukust um 12%. Í fyrra varð til ný tegund tilfærslna sem var stuðningur við fyrirtæki og nam sá liður um 24 mö.kr.

Íslenska krónan styrktist á móti evru í júní, en veiktist á móti Bandaríkjadal.  Af 18 viðskiptadögum í júní greip SÍ inní á markaðinn sex daga, öll skiptin á kauphliðinni.

Frá byrjun árs 2020 til loka apríl 2021 voru hrein ný íbúðalán til heimila, þ.e. ný íbúðalán að frádregnum umfram- og uppgreiðslum eldri fasteignalána, að meðaltali um 20 ma. kr. á mánuði.

Þrátt fyrir verulega skuldaaukningu á síðasta ári er ljóst að mun ódýrara er nú fyrir ríkissjóð að fjármagna hallarekstur en var í síðustu kreppu. Á árinu 2009, í upphafi fjármálakreppunnar, námu vaxtagjöld ríkissjóðs rúmum 19% af tekjum ársins. Í fyrra var þetta hlutfall 7,6% og var óbreytt frá fyrra ári þrátt fyrir skuldaaukninguna og lækkun tekna. Kjör á lánsfjármörkuðum eru nú verulega betri en var í síðustu kreppu þannig að fjármögnun mikils halla er mun ódýrari.

Viðskiptabankarnir seldu sértryggð bréf fyrir 500 m.kr. í júní. Frá áramótun er ávöxtun á verðtryggðu bréfunum almennt betri en á óverðtryggðu bréfunum.

Verðskrá hótela í Reykjavík er byrjuð að hækka á ný og var hækkunin nú í maí töluvert meiri en í höfuðborgum hinna Norðurlandanna. Þrátt fyrir að verðið sé tekið að hækka hér á landi er það enn lágt í sögulegu ljósi.

Kaup á nýjum bílum hafa nú aukist verulega eftir samdrátt síðustu ára. Bílaleigur eru margar farnar að auka við flota sinn á ný, ásamt því sem einstaklingar virðast margir nýta lága vexti og aukinn sparnað til kaupa á nýjum bílum. Rafbílavæðingin gengur vel ef marka má nýjustu tölur, þó enn sé langt í land varðandi flotann allan.

Ekki var mikill munur á ársbreytingu launavísitölu og vísitölu heildarlauna á fyrsta ársfjórðungi 2021. Sé litið á þróunina á almenna og opinbera markaðnum hvorum fyrir sig kemur hins vegar mikill munur í ljós. Á almenna markaðnum hækkuðu heildarlaunin töluvert meira en launavísitalan, 12,6% á móti 8,6%. Þessu var algerlega öfugt farið á opinbera markaðnum þar sem heildarlaunin hækkuðu mun minna en launavísitalan, 10,8% á móti 15,9%.

Laus störf í ferðaþjónustu hér á landi voru 2.400 á öðrum fjórðungi samkvæmt mati Hagstofunnar og er þetta langmesti fjöldi lausra starfa í greininni frá því að Hagstofan hóf að birta þetta mat á fyrsta ársfjórðungi 2019. Fyrra met var frá því á fyrsta fjórðungi í fyrra þegar þau voru 1.000.

Vísitala neysluverðs (VNV) hækkaði um 0,26% milli mánaða í júní og mælist verðbólga nú 4,3% samanborið við 4,4% í maí. Þetta var aðeins minni hækkun en við áttum von á, en við höfðum spáð 0,3% hækkun milli mánaða.

Í evrum kostar matarkarfan hér á landi um 30% meira en að meðaltali í Evrópusambandinu. Matarkarfan er dýrust í Sviss og Noregi en ódýrust í Tyrklandi og Norður-Makedóníu. Almennt er verð hærra því betur sem ríki eru stödd fjárhagslega.

Leiguverð hefur hækkað lítið samkvæmt nýjum leigusamningum. Færri eru á bið eftir félagslegu leiguhúsnæði og húsnæðisöryggi leigjenda hefur aukist. Færri ferðamenn, lægri vextir og aukin kaupgeta virðast hafa breytt stöðunni.

Í apríl í fyrra fór atvinnuþátttaka niður í 73,4% og hafði ekki verið lægri a.m.k. frá árinu 2003, þegar vinnumarkaðskönnunin hófst. Atvinnuþátttaka hefur sveiflast nokkuð síðan, í samræmi við stöðu sóttvarna á hverjum tíma, og mældist nú 80% sem er einu prósentustigi hærra en á sama tíma í fyrra.

Launavísitalan hækkaði um 0,4% milli apríl og maí samkvæmt tölum Hagstofu Íslands. Síðustu 12 mánuði hefur launavísitalan hækkað um 7,5%, sem er svipaður árstaktur og í síðasta mánuði. Launavísitalan hefur nú hækkað um samtals 5,1% á fyrstu fimm mánuðum ársins. Ekki hefur verið um almennar launahækkanir að ræða samkvæmt kjarasamningum síðan í janúar og kjarasamningsbundnar hækkanir verða ekki aftur fyrr en í janúar 2022. Síðustu fjóra mánuði hefur launavísitalan hækkað að meðaltali um 0,34% á mánuði án þess að áfangahækkanir kjarasamninga hafi komið til. Það samsvarar 4,2% breytingu á einu ári. Það má því segja að taktur launaskriðs á vinnumarkaðnum sé rúmlega 4% um þessar mundir.

Landsbankinn tók þátt í þróun PCAF loftslagsmælisins sem er alþjóðlegur mælikvarði á óbeina losun gróðurhúsalofttegunda sem verða til við útlán banka.

Viðskipti íslenskra og erlendra ferðamanna við íslensk ferðaþjónustufyrirtæki námu samtals 236 mö.kr. á síðasta ári. Árið 2019 nam þessi upphæð 602 mö.kr. og dróst hún því saman um 307 ma.kr., eða 58%. Kaup erlendra ferðamanna námu 114 mö.kr. og kaup innlendra ferðamanna námu 122 mö.kr. Stóðu kaup innlendra ferðamanna því fyrir um 52% af heildartekjum íslenskrar ferðaþjónustu á síðasta ári.

Tilraunum til netsvika fjölgar yfirleitt á sumrin. Hugsanlega vonast svikararnir til að þegar fólk er í fríi sé það líklegra til að smella á hlekki í hugsunarleysi eða lesa ekki nægilega vel SMS-skilaboð eða tölvupóst áður en það bregst við.