Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur

Stór hluti ís­lensks vöru­út­flutn­ings til Banda­ríkj­anna und­an­þeg­inn toll­um

Ætla má að um þriðjungur íslenskra vara sem fluttar eru frá Íslandi til Bandaríkjanna sé undanþeginn þeim tollum sem nú eru í gildi, til dæmis lyf og flestar lækningavörur. Óvissa um framvindu mála í alþjóðaviðskiptum getur samt ein og sér leitt til þess að fyrirtæki halda að sér höndum og ráðast síður í nýjar fjárfestingar. Á síðasta ári fór um 12% af vöruútflutningi Íslands til Bandaríkjanna.
Flutningaskip við Vestmannaeyjar
7. maí 2025

Frá því snemma í apríl hefur 10% tollur verið lagður á vöruinnflutning til Bandaríkjanna. Nokkrar stórar undantekningar eru þó í gildi og t.d. er 145% tollur lagður á nær allan kínverskan innflutning. Þá er enn í gildi 25% tollur á þær vörur frá Mexíkó og Kanada sem falla ekki undir USMCA-samninginn og 25% tollur á bíla, ál og stál sem flutt er til Bandaríkjanna. Lyf eru undanskilin tollum, í bili að minnsta kosti. Ljóst er að staðan getur breyst hratt og rétt er að hafa í huga að þann 2. apríl, þegar Trump tilkynnti um tollana, var útlit fyrir að tollar á ýmis ríki yrðu mun hærri en 10%. Þeim áformum var ekki formlega aflýst heldur frestað um 90 daga.

Hversu mikil áhrif geta tollar í Bandaríkjunum haft á íslenskan útflutning?

Árið 2024 fór um 12% af vöruútflutningi Íslands til Bandaríkjanna og um 10% árið 2023. Sögulega hafa sjávarafurðir verið uppistaðan í útflutningnum til Bandaríkjanna en síðustu ár hefur útflutningur á því sem Hagstofan flokkar sem „lyf og lækningavörur“ sótt hratt í sig veðrið. Þegar betur er að gáð eru lækningavörur fluttar til Bandaríkjanna í langtum meiri mæli en lyf og þær áttu stærstu hlutdeildina í verðmæti útflutnings Íslands til Bandaríkjanna í fyrra.

Lyf undanskilin tollum og einnig stór hluti lækningavara

Í fyrra var um 30% af vöruútflutningi Íslands til Bandaríkjanna í flokknum lyf og lækningavörur, samkvæmt Hagstofunni. Nákvæmara niðurbrot á flokknum má lesa út úr tollaskrá og samkvæmt henni eiga vörur og tæki til lækninga (hér kölluð lækningavörur) mun stærri hlutdeild í flokknum heldur en lyf, eða um 90% á móti 10%. Lækningavörur eru einkum vörur á borð við gervilíkamshluta og gerviliði.

Bandaríkjaforseti hefur gefið það út að lyf séu (enn sem komið er) undanskilin tollum en almennt bera lækningavörur nú 10% innflutningstoll. Stærstur hluti þeirra lækningavara sem fluttar eru frá Íslandi til Bandaríkjanna fellur þó undir sérstaka bókun Sameinuðu þjóðanna við samninginn um innflutning tengdan menntun, vísindum og menningu, svokallaða Nairobi-bókun frá árinu 1982. Bókunin tryggir meðal annars fríverslun með vörur ætlaðar fólki með varanlega fötlun.

10% tollur leggst því aðeins á vörur og tæki til lækninga sem ekki falla undir bókunina, sem virðist vera minni hluti þeirra lækningavara sem fluttar eru héðan til Bandaríkjanna, en erfitt er að meta umfangið nákvæmlega. Þá er ekki síður erfitt að meta hversu mikil áhrif tollurinn hefur á fyrirtæki í greininni. Lækningavörur sem héðan eru fluttar eru líklega mjög missérhæfðar. Ætla má að eftir því sem vörurnar eru sérhæfðari verði eftirspurnin eftir þeim minna teygin, þ.e. síður viðkvæm fyrir verðbreytingum. Hvað framleiðsluna varðar er hugsanlegt að tollar raski aðfangakeðjum, sérstaklega ef tollastríð vindur enn frekar upp á sig og dregur úr aðgengi að aðföngum í framleiðslu lækningavara.

Þótt þeir tollar sem nú eru í gildi hafi líklega ekki veruleg bein áhrif á fyrirtæki í útflutningi á lyfjum og lækningavörum hlýtur óvissa um framvindu alþjóðaviðskipta að halda aftur af fjárfestingu fyrirtækjanna. Til dæmis er óvíst hvort fyrirtækin geti reitt sig á að undanþágur séu varanlegar og enn er hætta á að önnur ríki svari Bandaríkjunum með einhvers konar viðskiptahömlum.

Sjávarafurðir fluttar til ótal landa og fyrirtækin aðlagast

Þriðjungur af vöruútflutningi okkar til Bandaríkjanna í fyrra voru sjávarafurðir, langmest þorskur og ýsa. Um 11% af íslenskum útflutningi á sjávarafurðum í fyrra fór til Bandaríkjanna og aðeins Bretar og Frakkar tóku við meiri fiski en Bandaríkjamenn. Síðustu ár hefur íslenskur eldisfiskur einnig verið fluttur til Bandaríkjanna í auknum mæli.

Frá því í byrjun apríl hefur 10% tollur lagst á íslenskar sjávarafurðir sem fluttar eru til Bandaríkjanna. Ætla má að hærra verð til kaupenda í Bandaríkjunum vegna tolla gæti dregið úr eftirspurn þar í landi og leitt til þess að íslenskar sjávarafurðir verði frekar fluttar til annarra landa. Íslensk sjávarútvegsfyrirtæki flytja vörur á ótal markaði og geta líklega aðlagast breyttum aðstæðum tiltölulega hratt. Ef framboð ákveðinna sjávarafurða eykst verulega á öðrum mörkuðum vegna tilfærslu útflutnings ætti verðið að lækka og þannig gæti dregið úr útflutningsverðmætunum. Hvað sem tollum líður gerum við ráð fyrir að úthlutaðar aflaheimildir verði nýttar til fulls.

Eins og fram kemur í nýlegri hagspá gerum við ráð fyrir að útflutningur sjávarafurða verði svipaður í ár og í fyrra. Útflutningur sjávarafurða dróst saman um 1,8% í fyrra sem skýrðist að langmestu leyti af loðnubresti. Samdrátturinn hefði verið enn meiri ef ekki hefði verið fyrir auknar aflaheimildir á botnfiski, bæði ýsu og þorski. Aflaheimildir breyttust lítið í ár og við gerum ráð fyrir litlum vexti næstu ár, í samræmi við skammtímaspár Hafrannsóknarstofnunnar um þróun á stofnum þorsks og ýsu. Fyrir utan tollana felst mesta óvissan í því hvort loðna finnist á spátímabilinu, sem gæti haft verulega jákvæð áhrif á útflutningshorfur.

Ál frá Íslandi fer mestmegnis til Evrópu

Ál frá Íslandi er að mestu flutt til Evrópu og því ætti 10% tollur í Bandaríkjunum ekki að hafa bein áhrif á álfyrirtækin. Þó gætu innflutningstollar á ál í Bandaríkjunum leitt til aukins álframboðs í Evrópu. Aukið framboð og meiri samkeppni á Evrópumarkaði gæti dregið úr eftirspurn eftir íslensku áli. Staða í miðlunarlónum er nokkuð góð og ekki útlit fyrir að álfyrirtæki þurfi að búa við raforkuskerðingar sem hamla framleiðslunni, eins og á síðasta ári. Við gerum því ráð fyrir meiri álframleiðslu í ár en í fyrra, en framleiðsla í fyrra var undir meðaltali síðustu ára.

Takmörkuð bein áhrif af tollum en óvissa skaðleg

Eins og lesa má úr umfjölluninni hér að ofan teljum við ólíklegt að íslenskt hagkerfi verði fyrir verulegum beinum áhrifum af þeim tollum sem nú eru í gildi í Bandaríkjunum, ekki síst vegna þess hversu stór hluti vöruútflutningsins er undanskilinn tollum, a.m.k. enn sem komið er. Þó má telja víst að óvissa um framvindu mála í alþjóðaviðskiptum leiði til þess að fyrirtæki halda frekar að sér höndum, ráðast síður í nýjar fjárfestingar og hætti jafnvel við fjárfestingaráform.

Almennt draga tollar úr alþjóðaviðskiptum og sérhæfingu ólíkra ríkja og þar með hagvexti í heiminum. Hugsanleg áhrif tolla á heimshagkerfið endurspeglast til dæmis í uppfærðri hagspá Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, sem við fjölluðum um nýlega, þar sem hagvaxtarhorfur hafa verið færðar niður á við frá því sem var í upphafi árs. Íslenskt hagkerfi reiðir sig verulega á öflugar útflutningsgreinar og greiðan aðgang að erlendum mörkuðum og því er mikið í húfi. Ef tollarnir eru komnir til að vera og önnur ríki svara fyrir sig af meiri krafti en hingað til, gætu viðskiptahömlur farið að segja til sín í ríkari mæli hér á landi.

Þá kann ýmissa óbeinna áhrifa tolla að gæta á Íslandi næstu mánuði, til dæmis ef ferðamönnum fækkar, eins og við fjölluðum um í nýlegri hagsjá. Tollar gætu rýrt kaupmátt Bandaríkjamanna og haft áhrif á komur þeirra hingað til lands. Auk þess eru merki um að áhugi Evrópubúa á að heimsækja Bandaríkin fari dvínandi, sem gæti haft áhrif hingað heim, enda hafa Evrópubúar gjarnan komið við á Íslandi á leið sinni vestur um haf.  

Í hagspá sem við birtum 9. apríl síðastliðinn gerðum við ráð fyrir tiltölulega stöðugum horfum í íslenskum útflutningi næstu árin. Við spáðum því að flestar útflutningsgreinar myndu vaxa á næstu árum og að útflutningur í heild myndi aukast um 2% á þessu ári og um 2,2% árlega árin 2026 og 2027.

Fyrirvari
Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Greiningardeildar Landsbankans hf. (greiningardeild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Greiningardeildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Greiningardeild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.
Þú gætir einnig haft áhuga á
Bananar
28. júlí 2025
Vikubyrjun 28. júlí 2025
Verðbólga hjaðnaði úr 4,2% í 4,0% í júlí. Við teljum ekki horfur á að verðbólga fari aftur niður fyrir efri vikmörk verðbólgumarkmiðs Seðlabanka Íslands í ár, heldur haldist á bilinu 4,0% til 4,3% út árið.
25. júlí 2025
Minni verðbólga með bættri aðferð
Nú er liðið rúmt ár síðan Hagstofan tók upp nýja aðferð við að mæla reiknaða húsaleigu, sem er sá hluti vísitölu neysluverðs sem metur kostnað fólks við að búa í eigin húsnæði.
24. júlí 2025
Verðbólga aftur við efri vikmörk
Vísitala neysluverðs hækkaði um 0,32% á milli mánaða og verðbólgan hjaðnaði úr 4,2% í 4,0%. Þetta var í samræmi við væntingar, en við spáðum 0,26% aukningu VNV á milli mánaða og 4,0% verðbólgu. Við teljum að verðbólga komist ekki undir 4,0% efri vikmörk verðbólgumarkmiðs Seðlabankans í ár.
Fjölbýlishús
21. júlí 2025
Vikubyrjun 21. júlí 2025
Í júní dró úr árshækkun bæði vísitölu íbúðaverðs og leiguverðs. Ró virðist hafa færst yfir húsnæðismarkaðinn og HMS fjallaði um það í síðustu viku að markaðurinn væri frekar á valdi kaupenda en seljenda. Á fimmtudag birtir Hagstofan verðbólgutölur en við spáum því að verðbólga hjaðni úr 4,2% í 4,0%.
Háþrýstiþvottur
14. júlí 2025
Vikubyrjun 14. júlí 2025
Erlendum ferðamönnum fjölgaði um 10,1% á milli ára í júní, en það sem af er ári hafa þeir verið álíka margir og á sama tíma í fyrra. Atvinnuleysi jókst um 0,3 prósentustig á milli ára í júní, sem er svipuð aukning og hefur verið síðustu mánuði. Við birtum verðbólguspá í vikunni og teljum að verðbólga hjaðni úr 4,2% í 4,0%. Í þessari viku birtir HMS vísitölu íbúðaverðs, vísitölu leiguverðs og mánaðarskýrslu.
10. júlí 2025
Spáum 4% verðbólgu í júlí
Við spáum því að verðbólga minnki lítillega í júlí og mælist 4,0%. Eins og almennt í júlímánuði má búast við að sumarútsölur og breytingar á flugfargjöldum hafi mest áhrif á vísitölu neysluverðs. Við teljum ekki horfur á að verðbólga þokist nær verðbólgumarkmiði á árinu og spáum 4,2% verðbólgu í lok árs.
Fjölbýlishús
9. júlí 2025
Raunverð íbúða hefur þrefaldast frá aldamótum 
Íbúðaverð á Íslandi hefur hækkað langtum meira en laun og almennt verðlag frá aldamótum. Greiðslubyrði af meðalláni hélst tiltölulega stöðug til ársins 2021 þegar hún tók að hækka skarpt, sérstaklega greiðslubyrði af óverðtryggðum lánum.   
Hús í Reykjavík
7. júlí 2025
Matur og húsnæði helstu drifkraftar verðbólgu
Hækkandi matvöruverð og húsnæðiskostnaður eru þeir þættir sem eiga stærstan þátt í því að viðhalda verðbólgu á Íslandi um þessar mundir. Verðbólga mældist 4,2% í júní, nokkuð umfram spár. Ef matvara og húsnæði væru ekki hluti af vísitölu neysluverðs hefði verðbólga verið undir markmiði Seðlabankans frá því í ágúst í fyrra. Þættir á borð við sterkari krónu og lækkandi olíuverð hafa líkast til haldið aftur af verðhækkunum á ýmsum vörum upp á síðkastið, en á móti hefur þjónustuverð hækkað.
Bakarí
7. júlí 2025
Vikubyrjun 7. júlí 2025
Hagstofa Íslands spáir 2,2% hagvexti á yfirstandandi ári, samkvæmt hagspá sem birt var á föstudaginn. Hagvaxtarhorfur hafa verið færðar upp frá marsspánni þegar gert var ráð fyrir 1,8% hagvexti á árinu. Hagstofan spáir lítillega auknu atvinnuleysi næstu misserin, en Vinnumálastofnun birtir atvinnuleysistölur fyrir júnímánuð síðar í þessari viku.
1. júlí 2025
Mánaðamót 1. júlí 2025
Mánaðarlegt fréttabréf frá Greiningardeild um nýjustu hagtölur og stöðu og horfur í efnahagsmálum.