Hætt við að að­hald­ið dugi skammt gegn verð­bólgu

Ekki er gert ráð fyrir að það takist að lækka skuldahlutfall ríkissjóðs fyrr en árið 2028 og þá aðeins örlítið, samkvæmt nýrri ríkisfjármálaáætlun sem ríkisstjórnin kynnti í apríl. Þá er áætlaður hægur afkomubati og að ríkissjóður verði rekinn með halla til ársins 2028. Það er eðlilegt að staldra við þegar ríkissjóður er rekinn með viðvarandi halla í efnahagsuppsveiflu, en á sama tíma ber að taka tillit til þess að viðsnúningur eftir faraldurinn taki einhvern tíma. 
9. maí 2023

Ríkisstjórnin gerir ráð fyrir að ekki takist að rétta ríkisreksturinn við fyrr en árið 2028, ári fyrr en gert var ráð fyrir í síðustu fjármálaáætlun. Nú er áætlað að hallinn verði 0,1 milljarður króna árið 2027 en í síðustu fjármálaáætlun var gert ráð fyrir 25 milljarða króna halla það ár. Aðhald var því aukið lítillega milli áætlana.

Fjárfestingarverkefnum frestað

Samhliða útgáfu áætlunarinnar var tilkynnt að fjárfestingarverkefnum sem ekki væru komin til framkvæmda yrði frestað, með það fyrir augum að draga úr þenslu og slá á verðbólgu. Ef fjármálaáætlunin er borin saman við þá síðustu er þó ekki að sjá að þær aðhaldsaðgerðir hafi teljanleg áhrif á ríkisreksturinn þar sem afkoma breytist lítið milli áætlana. Við teljum því ólíklegt að þær skili tilætluðum árangri í því að slá á verðbólgu.

Það vekur athygli að ríkissjóður skuli vera rekinn með viðvarandi halla í uppsveiflu í stað þess að ríkið haldi að sér höndunum til þess að eiga kost á því að auka útgjöld síðar ef harðnar í ári. Hallarekstur er í eðli sínu þensluhvetjandi og því óæskilegur í mikilli verðbólgu. Ef útgjöld ríkissjóðs eru meiri en tekjurnar hefur ríkisreksturinn áhrif til þess að auka eftirspurn í hagkerfinu frekar en að draga úr henni.

Þó ber að hafa í huga að ríkissjóður tók á sig þungar byrðar í Covid-faraldrinum. Það sést ekki síst á því hversu skyndilega skuldahlutfall ríkissjóðs hækkaði, úr 22% árið 2019 en í 33% árið 2021. Það er eðlilegt að það taki tíma að snúa ríkisrekstrinum við eftir þær óvenjulegu aðstæður sem faraldurinn olli. Auk þess er erfiðara að draga úr hallanum þegar vaxtakostnaður ríkissjóðs hækkar með síhækkandi vaxtastigi, eins og fjallað er um nánar hér að neðan.

Vandasamt að draga úr samneyslu

Þegar kemur að aðhaldsaðgerðum er vandasamara að draga úr samneyslu en að minnka opinbera fjárfestingu og því hafa stjórnvöld frekar skorið niður í útgjöldum til fjárfestingar heldur en samneyslu. Opinber fjárfesting jókst mjög á árunum 2017 og 2018 en minnkaði svo um 10% árið 2019 og um 5% árið 2020. Hún jókst svo um 19% árið 2021 en dróst saman um 0,9% í fyrra.

Í nýjustu þjóðhags- og verðbólguspá Hagfræðideildar reiknum við með að opinber fjárfesting dragist saman um 3% í ár frá síðasta ári, aukist svo um 3% árið 2024 og um 2% árið 2025. Aukningin á næsta og þarnæsta ári skýrist fyrst og fremst af því að áætlað er að frekari þungi færist í fjárfestingu í tengslum við byggingu nýs Landspítala. Ríkisstjórnin hefur gefið út áætlun um að fjárfesting í uppbyggingu spítalans aukist um u.þ.b. helming á næsta ári, minnki svo örlítið árið 2024 og nái hámarki í um 31 milljarði króna árið 2026.  Hlutfall opinberrar fjárfestingar í landsframleiðslu mun lækka þó nokkuð á næstu árum, gangi spá okkar eftir.

Hlutur samneyslu í landsframleiðslu fór upp í 28% í faraldrinum, bæði vegna þess að samneysla jókst og landsframleiðsla minnkaði. Síðan hefur hlutfallið minnkað og var 26% í fyrra. Á síðasta ári jukust útgjöld til samneyslu um 1,6% og þrátt fyrir viðleitni stjórnvalda til að sporna gegn þenslu teljum við að samneysluútgjöld aukist áfram lítillega á milli ára, aftur um 1,6% á þessu ári og 1,7% bæði árið 2024 og 2025. Hafa ber í huga að magnaukning um 1,6%, eins og mældist á síðasta ári, er samdráttur þegar litið er til samneyslu á hvern landsmann þar sem landsmönnum fjölgaði um 3% á síðasta ári. Við búumst við því að hlutur samneyslu í hagvexti fari nokkuð ört minnkandi, þar sem samneyslan eykst hlutfallslega minna en hagvöxtur.

Háir vextir setja mark sitt á ríkissjóð

Ríkissjóður fer ekki varhluta af háu vaxtastigi og gert er ráð fyrir að vaxtagjöld ríkissjóðs haldist í kringum 100 milljarða árlega til ársins 2028.

Í nýju fjármálaáætluninni er gert ráð fyrir að vaxtajöfnuður ársins 2023 verði tæpum 20 milljörðum krónum lægri en áætlað var í síðustu fjármálaáætlun og 0,3% lægri árið 2024. Á þessu ári er jöfnuðurinn áætlaður neikvæður um tæpa 80 milljarða króna, en til samanburðar var hann neikvæður um um það bil 50 milljarða króna árin 2020 og 2021.

Staða ríkissjóðs hefur batnað eftir að faraldurinn leið undir lok, enda til mikils að vinna að draga úr þenslu. Seðlabankinn kallar eftir því að ríkisfjármálin vinni með peningastefnunni að því að auka aðhald í hagkerfinu en á tímum verðbólgu og hás vaxtastigs geta einnig borist kröfur úr ýmsum áttum um þátttöku ríkissjóðs. Því er brýnt að forgangsraða og skýrari mynd af forgangsröðuninni fæst með fjárlagafrumvarpi í haust.

Fyrirvari
Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Hagfræðideildar Landsbankans hf. (hagfraedideild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Hagfræðideildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Hagfræðideild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.
Þú gætir einnig haft áhuga á
Fjölskylda við sumarbústað
30. okt. 2024
Verðbólga lækkar áfram og mælist 5,1% í október
Vísitala neysluverðs hækkaði um 0,28% á milli mánaða í október og verðbólga lækkar því úr 5,4% í 5,1%. Verð á mat og drykkjarvörum og flugfargjöld til útlanda höfðu mest áhrif til hækkunar. Reiknuð leiga hækkaði mjög lítið á milli mánaða. Kílómetragjald á bensín- og olíubíla verður með í verðmælingum Hagstofunnar.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
28. okt. 2024
Vikubyrjun 28. október 2024
Í vikunni birtir Hagstofan verðbólgutölur fyrir októbermánuð. Þessar verðbólgutölur verða þær síðustu fyrir næstu vaxtaákvörðun sem verður tilkynnt þann 20. nóvember nk. Í síðustu viku birti Hagstofan veltu skv. VSK-skýrslum, niðurstöður úr vinnumarkaðsrannsókn og launavísitölu. Þá er uppgjörstímabilið í kauphöllinni áfram í fullum gangi.
Vélsmiðja Guðmundar
23. okt. 2024
Velta í hagkerfinu eykst og tæknigreinar draga vagninn
Velta í hagkerfinu jókst um 2,1% á milli ára í júlí og ágúst að raunvirði, samkvæmt virðisaukaskattskýrslum. Svo mikið hefur veltan ekki aukist frá því á VSK-tímabilinu janúar-febrúar árið 2023, þegar hagkerfið var enn að rétta úr kútnum eftir covid-samdráttinn.
Fiskveiðinet
22. okt. 2024
Meiri hagvöxtur ef loðna finnst
Hafrannsóknarstofnun leggur til að ekki verði gefinn út loðnukvóti fyrir veiðitímabilið 2024/2025. Ráðgjöfin verður uppfærð í janúar, þegar nýjar mælingar fara fram og því er ekki útséð um loðnuveiðar á næsta ári. Fyndist loðna í nægilegu magni hefði það töluverð áhrif á hagvöxt á næsta ári. Loðna hefur verið veidd hér á landi frá árinu 1962 og aðeins þrisvar orðið algjör loðnubrestur, árin 2019, 2020 og nú síðast í ár. 
21. okt. 2024
Vikubyrjun 21. október 2024
Í síðustu viku birtum við hagspá til ársins 2027. Vísitala íbúðaverðs og vísitala leiguverðs lækkuðu á milli mánaða í september og greiðslukortavelta heimilanna dróst saman á milli ára innanlands en jókst erlendis. Seðlabankinn birti fundargerð peningastefnunefndar og voru allir nefndarmenn sammála um að lækka vexti. Nokkur fyrirtæki birta uppgjör í þessari viku.
15. okt. 2024
Morgunfundur um hagspá til 2027 - upptökur
Hagspá Landsbankans til ársins 2027 var kynnt á morgunfundi í Silfurbergi Hörpu þriðjudaginn 15. október 2024 en auk þess var fjallað um stöðu og horfur á alþjóðlegum mörkuðum og í áhugaverðum pallborðsumræðum ræddu forstjórar fjögurra útflutningsfyrirtækja um tækifæri og áskoranir í útflutningi.
Hagspá Landsbankans
15. okt. 2024
Hagspá til 2027: Hagkerfið nær andanum
Greiningardeild Landsbankans spáir því að hagkerfið standi nánast í stað á milli ára í ár og að landsframleiðsla dragist saman um 0,1%. Bakslag í útflutningsgreinum setti svip sinn á fyrri hluta árs, loðnubrestur og hægari vöxtur ferðaþjónustu ollu samdrætti á sama tíma og háir vextir hafa kælt eftirspurnina sem engu að síður mælist nokkuð kröftug.
Smiður
14. okt. 2024
Vikubyrjun 14. október 2024
Í fyrramálið kynnum við nýja hagspá til ársins 2027 á morgunfundi í Hörpu. HMS birtir í vikunni vísitölu íbúðaverðs, vísitölu leiguverðs og mánaðarskýrslu um húsnæðismarkaðinn. Á miðvikudag birtist svo fundargerð peningastefnunefndar. Í síðustu viku bar hæst að erlendum ferðamönnum fjölgaði aðeins á milli ára í september á sama tíma og atvinnuleysi jókst lítillega.
Frosnir ávextir og grænmeti
10. okt. 2024
Spáum að verðbólga hjaðni í 5,1% í október 
Við spáum því að vísitala neysluverðs hækki um 0,27% á milli mánaða í október og að verðbólga lækki úr 5,4% niður í 5,1%. Við eigum von á áframhaldandi hjöðnun næstu mánuði og að ársverðbólga verði komin niður í 4,2% í janúar á næsta ári.
Seðlabanki Íslands
7. okt. 2024
Vikubyrjun 7. október 2024
Peningastefnunefnd Seðlabankans lækkaði vexti í síðustu viku, í fyrsta sinn í fjögur ár. Stýrivextir eru nú 9% eftir að hafa staðið í 9,25% í meira en ár. Verðbólga á evrusvæðinu er enn á niðurleið og mældist 1,8% í september, undir 2% verðbólgumarkmiði. Verðbólgutölur í Bandaríkjunum verða birtar í þessari viku.
Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur