Hætt við að að­hald­ið dugi skammt gegn verð­bólgu

Ekki er gert ráð fyrir að það takist að lækka skuldahlutfall ríkissjóðs fyrr en árið 2028 og þá aðeins örlítið, samkvæmt nýrri ríkisfjármálaáætlun sem ríkisstjórnin kynnti í apríl. Þá er áætlaður hægur afkomubati og að ríkissjóður verði rekinn með halla til ársins 2028. Það er eðlilegt að staldra við þegar ríkissjóður er rekinn með viðvarandi halla í efnahagsuppsveiflu, en á sama tíma ber að taka tillit til þess að viðsnúningur eftir faraldurinn taki einhvern tíma. 
9. maí 2023

Ríkisstjórnin gerir ráð fyrir að ekki takist að rétta ríkisreksturinn við fyrr en árið 2028, ári fyrr en gert var ráð fyrir í síðustu fjármálaáætlun. Nú er áætlað að hallinn verði 0,1 milljarður króna árið 2027 en í síðustu fjármálaáætlun var gert ráð fyrir 25 milljarða króna halla það ár. Aðhald var því aukið lítillega milli áætlana.

Fjárfestingarverkefnum frestað

Samhliða útgáfu áætlunarinnar var tilkynnt að fjárfestingarverkefnum sem ekki væru komin til framkvæmda yrði frestað, með það fyrir augum að draga úr þenslu og slá á verðbólgu. Ef fjármálaáætlunin er borin saman við þá síðustu er þó ekki að sjá að þær aðhaldsaðgerðir hafi teljanleg áhrif á ríkisreksturinn þar sem afkoma breytist lítið milli áætlana. Við teljum því ólíklegt að þær skili tilætluðum árangri í því að slá á verðbólgu.

Það vekur athygli að ríkissjóður skuli vera rekinn með viðvarandi halla í uppsveiflu í stað þess að ríkið haldi að sér höndunum til þess að eiga kost á því að auka útgjöld síðar ef harðnar í ári. Hallarekstur er í eðli sínu þensluhvetjandi og því óæskilegur í mikilli verðbólgu. Ef útgjöld ríkissjóðs eru meiri en tekjurnar hefur ríkisreksturinn áhrif til þess að auka eftirspurn í hagkerfinu frekar en að draga úr henni.

Þó ber að hafa í huga að ríkissjóður tók á sig þungar byrðar í Covid-faraldrinum. Það sést ekki síst á því hversu skyndilega skuldahlutfall ríkissjóðs hækkaði, úr 22% árið 2019 en í 33% árið 2021. Það er eðlilegt að það taki tíma að snúa ríkisrekstrinum við eftir þær óvenjulegu aðstæður sem faraldurinn olli. Auk þess er erfiðara að draga úr hallanum þegar vaxtakostnaður ríkissjóðs hækkar með síhækkandi vaxtastigi, eins og fjallað er um nánar hér að neðan.

Vandasamt að draga úr samneyslu

Þegar kemur að aðhaldsaðgerðum er vandasamara að draga úr samneyslu en að minnka opinbera fjárfestingu og því hafa stjórnvöld frekar skorið niður í útgjöldum til fjárfestingar heldur en samneyslu. Opinber fjárfesting jókst mjög á árunum 2017 og 2018 en minnkaði svo um 10% árið 2019 og um 5% árið 2020. Hún jókst svo um 19% árið 2021 en dróst saman um 0,9% í fyrra.

Í nýjustu þjóðhags- og verðbólguspá Hagfræðideildar reiknum við með að opinber fjárfesting dragist saman um 3% í ár frá síðasta ári, aukist svo um 3% árið 2024 og um 2% árið 2025. Aukningin á næsta og þarnæsta ári skýrist fyrst og fremst af því að áætlað er að frekari þungi færist í fjárfestingu í tengslum við byggingu nýs Landspítala. Ríkisstjórnin hefur gefið út áætlun um að fjárfesting í uppbyggingu spítalans aukist um u.þ.b. helming á næsta ári, minnki svo örlítið árið 2024 og nái hámarki í um 31 milljarði króna árið 2026.  Hlutfall opinberrar fjárfestingar í landsframleiðslu mun lækka þó nokkuð á næstu árum, gangi spá okkar eftir.

Hlutur samneyslu í landsframleiðslu fór upp í 28% í faraldrinum, bæði vegna þess að samneysla jókst og landsframleiðsla minnkaði. Síðan hefur hlutfallið minnkað og var 26% í fyrra. Á síðasta ári jukust útgjöld til samneyslu um 1,6% og þrátt fyrir viðleitni stjórnvalda til að sporna gegn þenslu teljum við að samneysluútgjöld aukist áfram lítillega á milli ára, aftur um 1,6% á þessu ári og 1,7% bæði árið 2024 og 2025. Hafa ber í huga að magnaukning um 1,6%, eins og mældist á síðasta ári, er samdráttur þegar litið er til samneyslu á hvern landsmann þar sem landsmönnum fjölgaði um 3% á síðasta ári. Við búumst við því að hlutur samneyslu í hagvexti fari nokkuð ört minnkandi, þar sem samneyslan eykst hlutfallslega minna en hagvöxtur.

Háir vextir setja mark sitt á ríkissjóð

Ríkissjóður fer ekki varhluta af háu vaxtastigi og gert er ráð fyrir að vaxtagjöld ríkissjóðs haldist í kringum 100 milljarða árlega til ársins 2028.

Í nýju fjármálaáætluninni er gert ráð fyrir að vaxtajöfnuður ársins 2023 verði tæpum 20 milljörðum krónum lægri en áætlað var í síðustu fjármálaáætlun og 0,3% lægri árið 2024. Á þessu ári er jöfnuðurinn áætlaður neikvæður um tæpa 80 milljarða króna, en til samanburðar var hann neikvæður um um það bil 50 milljarða króna árin 2020 og 2021.

Staða ríkissjóðs hefur batnað eftir að faraldurinn leið undir lok, enda til mikils að vinna að draga úr þenslu. Seðlabankinn kallar eftir því að ríkisfjármálin vinni með peningastefnunni að því að auka aðhald í hagkerfinu en á tímum verðbólgu og hás vaxtastigs geta einnig borist kröfur úr ýmsum áttum um þátttöku ríkissjóðs. Því er brýnt að forgangsraða og skýrari mynd af forgangsröðuninni fæst með fjárlagafrumvarpi í haust.

Fyrirvari
Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Hagfræðideildar Landsbankans hf. (hagfraedideild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Hagfræðideildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Hagfræðideild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.
Þú gætir einnig haft áhuga á
Íbúðir
26. mars 2024
Hækkandi íbúðaverð kyndir undir verðbólgu
Vísitala neysluverðs hækkaði um 0,8% milli mánaða í mars og við það jókst ársverðbólga úr 6,6% í 6,8%. Langmest áhrif til hækkunar í mælingunni má rekja til hækkunar á íbúðaverði, og þá sérstaklega utan höfuðborgarsvæðisins. Verð á nýjum bílum hafði mest áhrif til lækkunar í mars.
Seðlabanki
25. mars 2024
Vikubyrjun 25. mars 2024
Peningastefnunefnd Seðlabankans tilkynnti á miðvikudag að stýrivöxtum yrði haldið óbreyttum í 9,25%. Ákvörðunin var í samræmi við spá okkar, en tónninn í yfirlýsingunni var harðari en við bjuggumst við.
Ferðamenn
18. mars 2024
Vikubyrjun 18. mars 2024
Gögn síðasta árs benda til þess að þeir ferðamenn sem hingað komu hafi að meðaltali dvalið skemur en árið á undan en aftur á móti eytt meiru á dag.
Vélsmiðja Guðmundar
15. mars 2024
Að flytja út „annað“ er heldur betur að skila sér
Útflutningur hefur alltaf verið mjög mikilvægur fyrir Íslendinga og íslenskan efnahag. Lengst af var fiskurinn okkar aðal útflutningsvara, svo bættist álið við og nú síðasta áratuginn eða svo hefur ferðaþjónusta rutt sér til rúms og er orðin stærsta einstaka útflutningsvara Íslendinga. Á síðustu árum hefur annar útflutningur, þ.e. útflutningur sem ekki heyrir undir neinn þessara flokka, vaxið hratt og raunar hraðar en ferðaþjónustan, þó faraldurinn torveldi samanburðinn aðeins.
Fjölbýlishús
14. mars 2024
Spáum 6,6% verðbólgu í mars
Við spáum því að vísitala neysluverðs hækki um 0,57% milli mánaða í mars og að ársverðbólga verði óbreytt í 6,6%. Mest áhrif til hækkunar í spá okkar hafa reiknuð húsaleiga, flugfargjöld til útlanda, föt og skór og matarkarfan. Við eigum enn von á að verðbólgan hjaðni rólega næstu mánuði og verði komin niður í 5,4% í júní.
14. mars 2024
Óbreytt vaxtastig en bjartur tónn
Þrátt fyrir hjaðnandi verðbólgu og sátt um langtímakjarasamning á stórum hluta vinnumarkaðar teljum við að peningastefnunefnd haldi meginvöxtum bankans óbreyttum í 9,25% í næstu viku, fjórða skiptið í röð. Verðlag hækkaði umfram væntingar í febrúar og verðbólguvæntingar hafa lítið breyst frá síðasta fundi nefndarinnar. Auk þess ríkir enn óvissa um framvindu kjarasamninga annarra hópa. Við teljum þó að tónninn í yfirlýsingunni verði bjartari en verið hefur og að vaxtalækkun kunni að vera handan við hornið.
Sky Lagoon
12. mars 2024
Neysla erlendra ferðamanna helst ekki í hendur við fjölgun þeirra
Um 156 þúsund erlendir ferðamenn fóru um Keflavíkurflugvöll í febrúar. Aðeins einu sinni hafa fleiri ferðamenn farið um flugvöllinn í febrúarmánuði, eða á metárinu 2018. Fjölgunin var um 14% á milli ára í fjölda ferðamanna, en erlend kortavelta jókst aðeins um 3,1%, á föstu gengi. Þeir ferðamenn sem nú koma virðast því eyða minna en þeir sem komu fyrir ári síðan.
Ferðafólk
11. mars 2024
Vikubyrjun 11. mars 2024
Stóru útflutningsgreinarnar þrjár, ferðaþjónusta (600 ma. kr.), ál og álafurðir (320 ma. kr.) og sjávarafurðir (350 ma. kr.), stóðu undir 70% af heildarútflutningsverðmæti síðasta árs. Verðmæti annars útflutnings var um 580 ma. kr. og skilaði því meira verðmæti en sjávarafurðir eða ál og álafurðir.
Flutningaskip
5. mars 2024
Utanríkisviðskipti í góðu jafnvægi
Alls var 41,4 ma.kr. afgangur af viðskiptum við útlönd í fyrra. Eins og við var búist var mikill halli á vöruskiptajöfnuði, mikill afgangur af þjónustujöfnuði, smá afgangur af frumþáttatekjum og smá halli á rekstrarframlögum. Erlend staða þjóðarbúsins batnaði nokkuð í fyrra, en í lok árs voru erlendar eignir þjóðarbúsins um 1.600 ma.kr. meiri en erlendar skuldir.
5. mars 2024
Mánaðaryfirlit yfir sértryggð skuldabréf - febrúar 2024
Meðfylgjandi er mánaðarlegt yfirlit sértryggðra skuldabréfa.
Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur