Þjóð­hags- og verð­bólgu­spá 2021-2023

Hagfræðideild Landsbankans gerir ráð fyrir að efnahagsbatinn hefjist á öðrum ársfjórðungi 2021 og landsframleiðslan vaxi um tæp 5% á árinu. Góður gangur í bólusetningum, bæði innanlands og í helstu viðskiptalöndum, bendir til þess að ferðaþjónustan taki fyrr við sér en reiknað var með 2020.
Hraunrennsli
18. maí 2021

Birtir til eftir þungbúið ár

Við spáum hóflegri, en þó áfram kröftugum, hagvexti á næsta ári en að það hægi enn frekar á hagvexti árið 2023 en við höfðum áður reiknað með. Útlit er fyrir að verðbólga gangi hægt og sígandi niður eftir því sem líður á árið samhliða því sem alþjóðleg áhrif faraldursins á hrávöruverð og flutningskostnað fjara út. Áhrif vegna styrkingar krónunnar síðustu mánuði, umtalsverður framleiðsluslaki og varfærin hækkun stýrivaxta á seinni hluta ársins, ætti að skila sér í verðbólgu sem verður nálægt markmiði Seðlabanka Íslands um mitt næsta ár.

Helstu niðurstöður:

  • Útlit er fyrir að böndum verði komið á Covid-19 heimsfaraldurinn á seinni hluta árs 2021 og að landsframleiðslan hér á landi aukist um 4,9% á árinu. Útflutningur eykst um ríflega 15%, einkaneysla um 3,8% og heildarfjármunamyndun um 5,5%.
  • Reiknað er með samfelldum hagvexti næstu tvö árin; 3,3% árið 2022 og 2,2% árið 2023. Áætlað er að verg landsframleiðsla nái sama stigi og fyrir faraldurinn undir lok árs 2022.
  • Gert er ráð fyrir um 800.000 erlendum ferðamönnum í ár, 1,5 milljónum á næsta ári og um 2 milljónum árið 2023.
  • Draga mun úr atvinnuleysi en útlit er fyrir að skráð atvinnuleysi verði að meðaltali 8,8% á þessu ári, lækki í 5,5% á næsta ári og verði nálægt 4,6% árið 2023.
  • Gert er ráð fyrir að viðskiptajöfnuður við útlönd verði jákvæður um að jafnaði 1,1% af landsframleiðslu næstu þrjú árin.
  • Verðbólgan nær hámarki á öðrum ársfjórðungi 2021 og verður töluvert yfir markmiði út þetta ár en verður komin í markmið um mitt næsta ár. Gert er ráð fyrir að verðbólga verði að meðaltali 4% í ár, 2,5% á næsta ári og 2,6% árið 2023.
  • Spáin gerir ráð fyrir að stýrivextir verði hækkaðir á seinni helmingi ársins og að meginvextir Seðlabanka Íslands verði 1,5% í árslok, hækki í 2,5% árið 2022 og verði 2,75% í lok árs 2023.
  • Fasteignamarkaðurinn tók verulega við sér í vor í kjölfar vaxtalækkana. Við gerum ráð fyrir að íbúðaverð hækki um 10,5% í ár, milli ársmeðaltala, en að það hægi verulega á hækkunartaktinum næstu ár.
  • Ríkissjóður hefur tekið á sig miklar byrðar í kreppunni. Fjárlög ársins 2021 voru samþykkt með 326 ma.kr. halla. Samneysluútgjöld jukust um 3,1% á árinu 2020 og við spáum 2% aukningu í ár.

Þetta er meðal þess sem kemur fram í hagspá Hagfræðideildarinnar sem nær til ársloka 2023.

Stefnir í kröftugan efnahagsbata á næstu árum

Góður gangur í bólusetningum innanlands og í helstu viðskiptalöndum eykur líkur á að ferðaþjónustan taki við sér fyrr en við reiknuðum með í fyrra. Hagvaxtarhorfurnar fyrir árið í ár eru því töluvert betri en þær voru í október 2020. Við gerum ráð fyrir að efnahagsbatinn hefjist á öðrum ársfjórðungi 2021 og að landsframleiðslan vaxi um tæp 5% á árinu, studd af kröftugum vexti útflutnings, einkaneyslu og fjármunamyndunar. Við reiknum með hóflegri en þó áframhaldandi kröftugum hagvexti 2022 en að það hægi enn frekar á hagvexti árið 2023 og hann verði þá ríflega 2%.

  Í ma. kr. Magnbreytingar frá fyrra ári (%)
Landsframleiðsla og helstu undirliðir hennar 2020 2020 2021 2022 2023
Verg landsframleiðsla 2.941 -6,6 (-8,5) 4,9 (3,4) 3,3 (5,0) 2,2 (4,9)
Einkaneysla 1.512 -3,3 (-5,5) 3,8 (3,5) 3,5 (4,0) 3,0 (3,0)
Samneysla 809 3,1 (3,5) 2,0 (2,5) 1,5 (2,0) 1,5 (2,0)
Fjármunamyndun 620 -6,8 (-10,3) 5,5 (5,9) 2,1 (5,3) 4,8 (5,3)
Atvinnuvegafjárfesting 350 -8,7 (-16,9) 4,3 (5,7) 6,8 (7,1) 7,8 (7,8)
Fjárfesting í íbúðarhúsnæði 167 -1,2 (-16,0) -4,0 (2,5) -3,0 (2,0) 1,0 (5,0)
Fjárfesting hins opinbera 102 -9,3 (20,0) 25,0 (10,0) -5,0 (5,0) 0,0 (0,0)
Þjóðarútgjöld alls 2.958 -1,9 (-4,1) 3,7 (3,7) 2,7 (3,7) 3,0 (3,2)
Útflutningur vöru og þjónustu 1.003 -30,5 (-29,6) 15,3 (7,4) 14,6 (16,6) 8,5 (13,1)
Innflutningur vöru og þjónustu 1.020 -22,0 (-22,0) 11,5 (8,2) 13,0 (13,0) 10,5 (9,0)

 
Stýrivextir og verðbólga   2020 2021 2022 2023
Meginvextir Seðlabanka Íslands (7 daga bundin innlán, lok árs %)   0,75 (1,00) 1,50 (1,00) 2,50 (1,75) 2,75 (3,50)
Verðbólga (ársmeðaltal, %)   2,8 (2,9) 4,0 (3,1) 2,5 (2,7) 2,6 (2,6)
Gengi evru (lok árs)   156 (162) 145 (162) 140 (158) 140 (155)
Fasteignaverð (breyting milli ársmeðaltala, %)   4,8 (4,5) 10,5 (4,0) 4,5 (4,0) 3,5 (4,0)

 
Vinnumarkaður   2020 2021 2022 2023
Vísitala launa (ársmeðaltal, %)   6,3 (5,8) 7,9 (6,1) 5,6 (5,0) 3,5 (4,0)
Kaupmáttur launa (ársmeðaltal, %)   3,4 (2,8) 3,8 (3,0) 3,1 (2,3) 0,9 (1,3)
Atvinnuleysi (ársmeðaltal, %)   7,9 (7,8) 8,8 (8,4) 5,5 (5,8) 4,6 (4,8)

 
Viðskiptajöfnuður   2020 2021 2022 2022
Fjöldi erlendra ferðamanna (þúsund manns)   479 (500) 800 (650) 1.500 (1.300) 2.000 (1.900)
Vöru- og þjóustujöfnuður (%VLF)   -0,6 (-1,0) -0,2 (-1,0) 0,3 (0,8) -0,2 (2,9)
Viðskiptajöfnuður (%VLF)   1,0 (0,1) 1,2 (-0,3) 1,5 (1,4) 0,7 (3,4)

Tölur innan sviga eru spá Hagfræðideildar frá október 2020

Útlit fyrir að verðbólga verði yfir markmiði fram á mitt ár 2022

Verðbólguhorfur til skamms tíma hafa versnað nokkuð frá því haustið 2020. Það skýrist m.a. af aukinni spennu á fasteignamarkaði sem hefur leitt til hærri húsnæðiskostnaðar. Verð á þjónustu hefur einnig hækkað meira en reiknað var með og alþjóðlegar verðbólguhorfur til skemmri tíma hafa versnað. Við reiknum með að verðbólgan nái hámarki á öðrum ársfjórðungi 2021 og verði töluvert yfir markmiði Seðlabankans út þetta ár en verði komin í markmið um mitt næsta ár. Gert er ráð fyrir að verðbólga verði að meðaltali 4% í ár en við markmið næstu tvö árin, þ.e. 2,5% að meðaltali á 12 mánaða tímabili.

Við eigum von á að peningastefnunefnd Seðlabankans taki fyrsta skrefið í vaxtahækkunum á 3. ársfjórðungi 2021 og hækki vexti um 0,25 prósentustig í ágúst. Búast má við að það dragi jafnt og þétt úr framleiðsluslakanum í hagkerfinu þegar líður á spátímabilið og að stýrivextir verði hækkaðir í smáum skrefum í 2,75% í lok spátímans.

Horfur á að viðspyrnan í ferðaþjónustu sé hafin

Bólusetningar hér á landi og í helstu viðskiptalöndum Íslands í ferðaþjónustu, Bretlandi og Bandaríkjunum, hafa gengið mun hraðar en við reiknuðum með síðastliðið haust. Það er því útlit fyrir að ferðaþjónustan nái viðspyrnu fyrr en talið var og að fjöldi erlendra ferðamanna verði í kringum 800.000 á árinu. Dvalarlengd þeirra ferðamanna sem komið hafa í faraldrinum hefur verið töluvert lengri en í meðalári og teljum við að svo verði áfram á þessu og fram á næsta ár. Sú forsenda, ein og sér, hefur umtalsverð áhrif til aukins útflutnings ferðaþjónustu. Jafnframt er útlit fyrir nokkra aukningu á útflutningi sjávarafurða og áls á árinu. Samantekið gerum við ráð fyrir mun meiri vexti útflutnings á árinu en áður, eða um 15% aukningu milli ára, sem er tvöfalt meiri vöxtur en við reiknuðum með í október sl.

Þrátt fyrir þungan vinnumarkað hafa laun hækkað töluvert

Árshækkun launavísitölunnar hefur verið í kringum 10% í upphafi árs og kaupmáttaraukningin umtalsverð, eða 6%. Áfram er reiknað með miklum launahækkunum á spátímabilinu, en við gerum þó ráð fyrir að draga muni úr hækkunum.

Þrátt fyrir samdrátt launatekna er áætlað að á árinu 2020 hafi ráðstöfunartekjur heimila aukist um 7,1% og ráðstöfunartekjur á mann um 5,4%. Launatekjur heimilanna drógust saman um 2% milli ára, en lífeyristekjur og félagslegar tilfærslur jukust um 27%. Kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann jókst um 2,5% á árinu 2020 og hefur aukist á hverju ári frá 2011.

Starfsfólki sem fékk staðgreiðsluskyldar tekjur fækkaði um tæp 9% frá upphafi ársins 2019 til sama tíma 2020. Starfsfólki í opinberri stjórnsýslu fjölgaði um rúmlega 5% á sama tíma.

Flugvél

Meira atvinnuleysi en í síðustu kreppum

Stjórnvöld hafa gripið til viðamikilla ráðstafana til þess að bæta stöðu heimila og fyrirtækja og milda áhrif kreppunnar. Almennt atvinnuleysi var 10,4% í apríl 2021 og heildaratvinnuleysi 11,5% og hefur minnkað á síðustu mánuðum. Hagfræðideild reiknar með að atvinnuleysi án hlutabóta verði að meðaltali 8,6% á árinu 2021, 5,3% á árinu 2022 og 4,3% á árinu 2023.

Einkaneysla dróst minna saman en útlit var fyrir

Neysla landsmanna fylgdi að miklu leyti bylgjum faraldursins og minnkaði því mest á öðrum og fjórða ársfjórðungi 2020 þegar smit voru mörg í samfélaginu og harðar samkomutakmarkanir við lýði. Eftir því sem leið á árið aðlöguðu Íslendingar neysluna að aðstæðum og varð netverslun til að mynda áberandi. Útlit er fyrir nokkuð kröftugan vöxt einkaneyslu árið 2021, eða um 3,8% milli ára, og að hún verði svipuð að umfangi og árið 2019, áður en faraldurinn skall á. Framan af mun neyslan aðallega fara fram innanlands, meðan ferðalög eru fátíð, en færist svo í auknum mæli út fyrir landsteinana eftir því sem faraldurinn rénar. Landsmenn virðast bjartsýnir á framtíðina og mun það að líkindum endurspeglast í aukinni neyslu, líkt og sagan sýnir okkur.

Kröftugri atvinnuvegafjárfesting en gert var ráð fyrir

Við gerum ráð fyrir að atvinnuvegafjárfesting verði meiri á þessu ári en við spáðum í október 2020. Aðstæður til aukinnar fjárfestingar hafa líklega aldrei verið betri. Vextir hafa aldrei verið jafn hagstæðir, eiginfjárhlutföll með hæsta móti, aðgangur að lánsfjármagni greiður, gengi krónunnar sterkara, flestar greinar utan ferðaþjónustu ganga ágætlega og bjartsýni stjórnenda til næstu sex mánaða er nálægt sögulegu hámarki. Við spáum því að atvinnuvegafjárfesting aukist um ríflega 4% á þessu ári og að almenn atvinnuvegafjárfesting vaxi um 12%.

Alþingishús

Ríkissjóður hefur tekið á sig miklar byrðar í kreppunni

Fjárlög ársins 2021 voru samþykkt með 326 ma.kr. halla. Samneysluútgjöld jukust um 3,1% á árinu 2020 og við spáum 2% aukningu í ár. Tekjur hins opinbera lækkuðu um 2,3% á nafnverði milli 2019 og 2020. Tekjur ríkissjóðs drógust saman um 4,8% en tekjur sveitarfélaga jukust um 5,3%.

Margboðað fjárfestingarátak stjórnvalda hefur látið á sér standa og opinber fjárfesting minnkaði töluvert á árunum 2019 og 2020. Útlit er þó fyrir að opinber fjárfesting verði mikil í ár. Fjárfestingarátak ríkissjóðs verður í fullum gangi á árinu auk þess sem fjárhagsáætlanir sveitarfélaga benda einnig til töluverðs vaxtar. Hagfræðideild reiknar með að opinber fjárfesting aukist um 25% árið 2021, árið 2022 verði 5% samdráttur og óbreytt 2023.

Töluverður kraftur á fasteignamarkaði og í íbúðauppbyggingu

Árið 2020 hækkaði íbúðaverð um 4,8% á milli ára sem er nokkuð hófleg hækkun í sögulegu samhengi og einnig í ljósi þess að vextir lækkuðu verulega, sparnaður jókst og kaupmáttur einnig. Við gerum ráð fyrir því að íbúðaverð hækki töluvert meira í ár eða um 10,5% en svo hægi verulega á hækkunartaktinum á næstu árum. Þegar líður á spátímann er viðbúið að vextir hækki sem mun draga úr kaupkrafti og eftirspurn eftir íbúðum, ásamt því sem ferðalög og önnur neysla verður fyrirferðameiri og þar af leiðandi áhugi fólks á húsnæðiskaupum minni.

Mikill kraftur hefur verið í íbúðauppbyggingu á síðustu árum og gerum við ráð fyrir að svo verði áfram, þrátt fyrir að aðeins hægi á vextinum. Áform stjórnvalda um íbúðauppbyggingu spila þar stóran þátt, auk þess sem hækkun íbúðaverðs mun hvetja til áframhaldandi íbúðauppbyggingar. Í fyrra mældist samdráttur í íbúðafjárfestingu aðeins 1% milli ára sem kom nokkuð á óvart og skilaði metfjöldi fullbúinna íbúða sér á markað. Við spáum því að íbúðafjárfestingin muni halda áfram að dragast lítilsháttar saman á næstu árum.

Lesa hagspá Hagfræðideildarinnar í heild (PDF)

Þú gætir einnig haft áhuga á
Flugvél
9. des. 2024
Spáum 4,7% verðbólgu í desember
Við spáum því að vísitala neysluverðs hækki um 0,35% á milli mánaða í desember og að verðbólga hjaðni úr 4,8% í 4,7%. Flugfargjöld til útlanda og húsnæðisliðurinn hafa mest áhrif til hækkunar í mánuðinum. Við eigum von á áframhaldandi hjöðnun næstu mánuði og að ársverðbólga verði komin niður í 3,9% í mars á næsta ári.
9. des. 2024
Vikubyrjun 9. desember 2024
Í vikunni fáum við tölur um fjölda ferðamanna sem komu hingað til lands í nóvember og skráð atvinnuleysi í október. Í síðustu viku birti Seðlabankinn tölur um viðskiptajöfnuð við útlönd á þriðja ársfjórðungi þar sem í ljós kom að minni afgangur var en á sama tíma í fyrra. Seðlabankinn birti einnig fundargerð peningastefnunefndar sem sýnir að allir nefndarmenn voru sammála um að lækka vexti um 0,5 prósentustig í síðasta mánuði.
Flutningaskip
5. des. 2024
Afgangur á 3. ársfjórðungi, en að öllum líkindum halli á árinu
Afgangur mældist á viðskiptum við útlönd á þriðja ársfjórðungi. Það var halli á vöruskiptum, frumþáttatekjum og rekstrarframlögum, sem afgangur á þjónustuviðskiptum náði þó að vega upp, enda háannatími ferðaþjónustu. Það sem af er ári mælist samt það mikill halli að nær öruggt er að það mælist halli á árinu í heild.
3. des. 2024
Fréttabréf Greiningardeildar 3. desember 2024
Mánaðarlegt fréttabréf frá Greiningardeild um nýjustu hagtölur og stöðu og horfur í efnahagsmálum.
Sendibifreið og gámar
2. des. 2024
Vikubyrjun 2. desember 2024
Í síðustu viku bárust upplýsingar um að verðbólga hefði lækkaði úr 5,1% niður í 4,5% í nóvember og að landsframleiðslan hefði dregist saman um 0,5% að raunvirði á milli ára á þriðja ársfjórðungi. Í vikunni birtir Seðlabankinn tölur um viðskiptajöfnuð við útlönd, fundargerð peningastefnunefndar og yfirlýsingu fjármálastöðugleikanefndar.
Lyftari í vöruhúsi
29. nóv. 2024
0,5% samdráttur á þriðja ársfjórðungi
Hagkerfið dróst saman á milli ára á þriðja ársfjórðungi, samkvæmt nýbirtum þjóðhagsreikningum Hagstofunnar. Verri afkoma þjónustuviðskipta við útlönd skýrir að stórum hluta samdráttinn á fjórðungnum. Innlend eftirspurn jókst um 0,8% milli ára og samneysla og aukin fjármunamyndun vógu þyngst til hækkunar.
29. nóv. 2024
Merki um minna framboð leiguhúsnæðis 
Skammtímaleiga í gegnum Airbnb hefur stóraukist eftir faraldurinn og framboð á íbúðum til langtímaleigu virðist hafa minnkað á móti. Þessi þróun gæti hafa átt þátt í að þrýsta upp leiguverðinu. Stærstur hluti Airbnb-íbúðanna er leigður út af leigusölum með fleiri en tvær íbúðir í útleigu.
28. nóv. 2024
Verðbólga yfir væntingum í nóvember
Vísitala neysluverðs hækkaði um 0,09% á milli mánaða í nóvember, samkvæmt nýbirtum tölum Hagstofu Íslands. Ársverðbólga lækkar því úr 5,1% í 4,8%, eða um 0,3 prósentustig. Reiknuð húsaleiga hafði mest áhrif til hækkunar vísitölunnar og flugfargjöld til útlanda mest áhrif til lækkunar.
Hús í Reykjavík
26. nóv. 2024
Rólegri taktur á íbúðamarkaði?
Nýjustu gögn af íbúðamarkaði benda til þess að lítillega hafi dregið úr eftirspurn. Grindavíkuráhrifin eru líklega tekin að fjara út og hugsanlega heldur fólk að sér höndum nú þegar vaxtalækkunarferlið er nýhafið og loks glittir í ódýrari fjármögnun. Verðið gæti tekið hratt við sér þegar vextir lækka af meiri alvöru.
Seðlabanki Íslands
25. nóv. 2024
Vikubyrjun 25. nóvember 2024
Seðlabankinn lækkaði stýrivexti um 0,5 prósentustig í síðustu viku, í takt við væntingar. Í þessari viku birtir Hagstofan verðbólgumælingu nóvembermánaðar en við eigum von á að verðbólga hjaðni úr 5,1% í 4,5%. Á föstudag, þegar Hagstofan birtir þjóðhagsreikninga, kemur svo í ljós hvernig hagvöxtur þróaðist á þriðja ársfjórðungi.
Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur