Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur

Spá­um stýri­vaxta­hækk­un um 1,0 pró­sentu­stig

Við spáum því að peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands hækki vexti bankans um 1,0 prósentustig í næstu viku. Gangi spáin eftir fara meginvextir bankans, vextir á sjö daga bundnum innlánum, úr 7,5% upp í 8,5%.
17. maí 2023

Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands kemur saman í næstu viku og ákvörðun nefndarinnar verður birt miðvikudaginn 24. maí. Við spáum því að stýrivextir verði hækkaðir um 1,0 prósentustig en teljum líklegt að nefndin ræði hækkun á bilinu 0,75 prósentustig til 1,25 prósentustig. Hækkun um 1,0 prósentustig myndi lyfta meginvöxtum upp í 8,5% en svo háir hafa þeir ekki verið síðan í bröttu vaxtalækkunarferli snemma árs 2010.

Verðbólga þrálát og óvænt

Við teljum víst að peningastefnunefnd líti síversnandi verðbólguhorfur alvarlegum augum. Verðbólgan hefur reynst þrálátari en búist var við og mæling Hagstofunnar á vísitölu neysluverðs ítrekað verið umfram væntingar. Ársverðbólgan mældist 9,9% í apríl og jókst um 0,1 prósentustig, þvert á okkar spá um að hún myndi hjaðna niður í 9,5%, enda var stór verðbólgumánuður að detta út úr vísitölunni, apríl 2022. Spáskekkjan skýrðist meðal annars af því að íbúðaverð á landsbyggðinni hækkaði og við það hækkaði reiknuð húsaleiga meira en við höfðum gert ráð fyrir. Þá höfðum við spáð því að bílar lækkuðu í verði, en þeir lækkuðu minna en við héldum.

Verðbólgan á fyrsta ársfjórðungi var heilt yfir umfram væntingar, í febrúar skaust hún úr 9,9% í 10,2% þegar við, og aðrir greiningaraðilar, höfðum spáð hjöðnun og í mars hjaðnaði hún svo lítillega en þó minna en við höfðum spáð, niður í 9,8% áður en hún hækkaði á ný.

Verðbólgan er ekki aðeins mikil og þrálát heldur hefur hún á síðustu mánuðum orðið almennari í þeim skilningi að sífellt fleiri undirliðir hafa hækkað verulega. Í fyrstu var hún mestmegnis drifin áfram af hækkandi húsnæðisverði en eftir því sem ró hefur færst yfir fasteignamarkaðinn hafa aðrir undirliðir neysluverðsvísitölunnar tekið við sér, ekki síst verð á þjónustu og innfluttum vörum.

Nýjasta verðbólguspá okkar gerir ráð fyrir því að hún hjaðni niður í 9,6% í maí og hjaðni svo áfram í júní og júlí, en hægar en áður var gert ráð fyrir.

Væntingar versna og þörf á skýrum skilaboðum

Væntingar um verðbólgu í framtíðinni eru á meðal þeirra þátta sem hafa áhrif á verðbólguþróunina, og því er mikilvægt að halda þeim í skefjum. Samkvæmt niðurstöðum könnunar Seðlabankans á væntingum markaðsaðila fyrir annan ársfjórðung, sem birtar voru í morgun, hafa væntingar um verðbólgu versnað frá því í janúar og nú telja markaðsaðilar að jafnaði að verðbólga verði að meðaltali 9,4% á yfirstandandi fjórðungi. Þeir gera ráð fyrir því að verðbólga hjaðni áfram og verði 6,3% eftir eitt ár og 4,5% eftir tvö ár. Langtímaverðbólguvæntingar versnuðu einnig milli kannana; markaðsaðilar gera ráð fyrir að verðbólga verði að meðaltali 4% á næstu fimm árum og 3,5% á næstu tíu árum. 

Ekki liggja fyrir ný gögn um verðbólguvæntingar heimila og fyrirtækja en þær versnuðu milli fjórðunga á fyrsta ársfjórðungi. Þróunin á skuldabréfamarkaði gefur einnig til kynna þó nokkra svartsýni; verðbólguálag á stystu bréfunum, þ.e. óverðtryggðu ríkisbréfi á gjalddaga 2025 og verðtryggðu á gjalddaga 2026, er nú rúmlega 6,5%, hærra en það var rétt fyrir síðustu vaxtaákvörðun og þarsíðustu.

Óhætt er að fullyrða að Seðlabankanum sé mikið í mun að ná niður verðbólguvæntingum, enda hafa þær mikið að segja. Launafólk sem býst við þrálátri verðbólgu er líklegra til að krefjast hærri launa og fyrirtæki sem býst við verðhækkunum er líklegra til að verðsetja vörur og þjónustu hátt fram í tímann, hvoru tveggja þættir sem ýta undir verðbólgu. Þegar verðbólga er þrálát er hætta á að fólk missi trú á að hún hjaðni og geri ráðstafanir í samræmi við verðþróun sem er langt yfir markmiði Seðlabankans.

Merki um víxlverkun launa og verðlags

Kröftug innlend eftirspurn styður spá okkar um frekari vaxtahækkanir. Ekki liggja fyrir gögn yfir einkaneyslu á fyrsta fjórðungi en aukning í kortaveltu Íslendinga á fjórðungnum bendir til þess að einkaneysla hafi aukist umfram okkar væntingar. Snarpar vaxtahækkanir virðast því hafa dugað skammt til þess að kæla innlenda eftirspurn, sem skýrist að líkindum mest af því hversu mjög laun hafa hækkað á síðustu misserum.

Laun hafa hækkað um 9,4% á síðustu 12 mánuðum, enda höfðu nýir kjarasamningar á nær öllum vinnumarkaðnum í för með sér ríflegar launahækkanir, auk þess sem spenna á vinnumarkaði, sem magnaðist hratt eftir því sem faraldurinn leið undir lok, hefur ýtt undir launaskrið. Verðbólga í kringum 10% étur upp launahækkanir og launafólk keppist því við að halda uppi launastiginu. Á sama tíma kynda launahækkanir undir kostnaðarhækkanir fyrirtækja ásamt því að auka innlenda eftirspurn sem hvoru tveggja ýta undir verðbólgu, og því er gjarnan talað um mikilvægi þess að koma í veg fyrir víxlverkun launa og verðlags.

Áframhaldandi óvissa á vinnumarkaði, vegna þess hversu stuttur gildistími nýrra kjarasamninga er, hefur einnig slæm áhrif á verðbólguvæntingar og ætti að auka líkur á að Seðlabankinn telji enn frekar þörf á að auka taumhald peningastefnunnar.

Nýjustu kortaveltutölur hugsanlega merki um kólnun

Kortaveltutölur yfir aprílmánuð, sem Seðlabankinn birti í gær, kunna þó að vera vísbending um að tekið sé að hægja á eftirspurn; heildarkortavelta íslenskra heimila dróst saman um 5% í apríl, sé hún borin saman við aprílmánuð í fyrra, að raunvirði. Það var í fyrsta sinn í rúm tvö ár sem heildarkortaveltan dróst saman milli ára. Kortavelta Íslendinga innanlands var 7,2% minni en í apríl í fyrra en erlendis jókst hún um 5% miðað við fast gengi og verðlag. Við teljum þó ólíklegt að peningastefnunefnd líti á þessa mælingu eina og sér og túlki sem svo innlend eftirspurn sé farin að dragast saman svo um muni.

Hagvaxtarhorfur bjartari en áður

Hagvöxtur verður 3,2% á Íslandi á þessu ári, samkvæmt þjóðhags- og verðbólguspánni sem við gáfum út í lok apríl. Við færðum hagvaxtarspána upp úr 2,1% spánni frá því í október, og fleiri greiningaraðilar en við sjá fram á kröftugri hagvöxt í ár en þeir gerðu áður ráð fyrir.

Við teljum að batnandi hagvaxtarhorfur auðveldi peningastefnunefnd ákvörðunina um stíga fast til jarðar; enn eru ekki merki um að frekari vaxtahækkanir valdi samdrætti í hagkerfinu í bráð og að því leyti enn svigrúm til vaxtahækkana.

Þá ber að nefna að þótt vaxtahækkanir hafi snöggkælt fasteignamarkaðinn í haust er enn talsvert líf á þeim markaði og vísitala íbúðaverðs á höfuðborgarsvæðinu hefur nú hækkað þrjá mánuði í röð. Vaxtastigið gerir róðurinn mun þyngri fyrir þau sem hafa breytilega vexti og einnig þau sem koma ný inn á fasteignamarkaðinn, en það virðist þó alls ekki hafa fryst markaðinn eða snarlækkað verð.

Framvirk leiðsögn nokkuð afdráttarlaus

„Peningastefnunefnd mun beita tækjum sínum til að tryggja betra jafnvægi í þjóðarbúskapnum og koma verðbólgu í markmið,“ segir í lok yfirlýsingar peningastefnunefndar eftir síðasta fund þann 22. mars 2023. Víst má telja að langt sé í að verðbólga komist í markmið og peningastefnunefnd ætti því að vera tilbúin að beita tækjum sínum líkt og yfirlýsingin ber með sér. Í Peningamálum, sem komu út í febrúar, birti Seðlabankinn spá um að verðbólgan á fyrsta fjórðungi ársins yrði 9,4%. Raunin varð 9,7% og Seðlabankinn því á sama máli og við um að verðbólgan hafi verið umfram væntingar. Samhliða vaxtaákvörðuninni á miðvikudaginn gefur Seðlabankinn út nýja verðbólguspá í Peningamálum, sem við búumst við að verði örlítið svartari en sú síðasta.

Skrefin hafa ekki orðið stærri en 1,0 prósentustig í yfirstandandi hækkunarferli, en við teljum þó ekki óhugsandi að nefndin ræði hækkun umfram það.

Vaxtaákvarðanir Peningastefnunefndar

Dags. Lagt til Atkvæði með Atkvæði móti Kosið annað Meginvextir
3. febrúar 2021 óbr. allir 0,75
24. mars 2021 óbr. allir 0,75
19. maí 2021 +0,25 allir GJ (+0,50) 1,00
25. ágúst 2021 +0,25 allir GJ,GZ (+0,50) 1,25
6. október 2021 +0,25 ÁJ, RS, KÓ GJ,GZ (+0,50) 1,50
17. nóvember 2021 +0,50 allir 2,00
9. febrúar 2022 +0,75 allir 2,75
4. maí 2022 +1,00 allir 3,75
22. júní 2022 +1,00 allir GZ (+1,25) 4,75
24. ágúst 2022 +0,75 allir GZ (+1,00) 5,50
5. október 2022 +0,25 allir 5,75
23. nóvember 2022 +0,25 allir GZ (+0,50) 6,00
8. feb. 2023 +0,50 allir HS(+0,75) 6,50
22. mars 2023
+1,00 allir   7,50
24. maí 2023        
23. ágú. 2023        
4. okt. 2023        
22. nóv. 2023        

Næsta vaxtaákvörðun er ekki fyrr en í ágúst, sem eykur enn fremur líkurnar á því að nefndin stígi stórt skref og hækki stýrivexti um 1,0 prósentustig, úr 7,5% í 8,5%.

Fyrirvari
Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Hagfræðideildar Landsbankans hf. (hagfraedideild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Hagfræðideildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Hagfræðideild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.
Þú gætir einnig haft áhuga á
1. júlí 2025
Mánaðamót 1. júlí 2025
Mánaðarlegt fréttabréf frá Greiningardeild um nýjustu hagtölur og stöðu og horfur í efnahagsmálum.
Flugvél á flugvelli
30. júní 2025
Vikubyrjun 30. júní 2025
Verðbólga jókst úr 3,8% og mældist 4,2% í júní. Aukin verðbólga skýrist aðallega af auknum þrýstingi á innfluttum vörum en einnig af hækkandi flugfargjöldum og verðhækkun á þjónustu. Þá jókst velta samkvæmt virðisaukaskattsskýrslum um 1,5% að raunvirði í mars og apríl.
Paprika
27. júní 2025
Verðbólga umfram væntingar
Verðbólga mældist 4,2% í júní og jókst úr 3,8% frá því í maí. Verðlag hækkaði umfram spár, en við höfðum spáð 3,9% verðbólgu. Aukin verðbólga skýrist aðallega af auknum verðþrýstingi á innfluttum vörum, einkum fötum, skóm og tómstundarvörum, en einnig af hækkandi flugfargjöldum og verðhækkun á þjónustu.
Orlofshús á Íslandi
27. júní 2025
Viðskipti með sumarhús færast aftur í aukana
Sumarhúsum á Íslandi hefur fjölgað um 45% á síðustu 20 árum. Viðskipti með sumarhús færðust verulega í aukana á tímum faraldursins. Fyrst eftir faraldurinn hægðist um en nú virðist aftur hafa glaðnað yfir markaðnum.
Herðubreið
25. júní 2025
Áfram merki um viðnámsþrótt í hagkerfinu
Velta samkvæmt virðisaukaskattsskýrslum jókst um 1,5% að raunvirði í mars og apríl og um 5,2% í janúar og febrúar, samkvæmt nýbirtum gögnum Hagstofunnar. Veltugögnin bera þess merki að hagkerfið standi vaxtastigið vel af sér sem er í takt við aukinn hagvöxt í byrjun árs. Það sem af er ári hefur velta aukist mest í sölu og viðhaldi á bílum en einnig má greina aukin umsvif í helstu útflutningsgreinunum: álframleiðslu, sjávarútvegi og ferðaþjónustu.
Ferðafólk
23. júní 2025
Færri ferðamenn en meiri ferðaþjónusta?
Færri ferðamenn hafa heimsótt Ísland það sem af er ári en á sama tíma í fyrra. Þrátt fyrir það hefur erlend kortavelta aukist á milli ára og það sama má segja um útflutningstekjur af ferðaþjónustu. Við teljum ýmislegt benda til þess að erlendir ferðamenn hafi verið fleiri síðustu mánuði en talning Ferðamálastofu segir til um.
Íbúðahús
23. júní 2025
Vikubyrjun 23. júní 2025
Vísitala íbúðaverðs lækkaði um 0,45% á milli mánaða í maí. Vísitalan lækkaði þar með í fyrsta sinn á þessu ári og ársbreytingin hefur ekki verið jafn lítil frá því í byrjun síðasta árs. Áfram er kraftur í kortaveltu Íslendinga, ekki síst erlendis.
Kortagreiðsla
19. júní 2025
Kortavelta Íslendinga erlendis eykst og veldur auknum greiðslukortahalla
Kortavelta jókst um 6,8% á milli ára í maí að raunvirði þar af jókst hún um 21% erlendis. Það sem af er ári hefur kortavelta aukist um 5,5% frá sama tímabili í fyrra, að teknu tilliti til verðlags og gengis. Íslendingar hafa aldrei farið í fleiri utanlandsferðir í maímánuði en nú í ár. Greiðslukortajöfnuður var neikvæður um 4,2 ma.kr. sem er töluvert meiri halli en í maí í fyrra.
Hús í Reykjavík
16. júní 2025
Vikubyrjun 16. júní 2025
Í síðustu viku fór fram uppgjör við eigendur HFF-bréfa. Erlendum ferðamönnum fjölgaði aðeins á milli ára í maí og atvinnuleysi jókst á milli ára. Í vikunni fram undan birtir HMS vísitölu íbúðaverðs, vísitölu leiguverðs og mánaðarskýrslu.
12. júní 2025
Spáum 3,9% verðbólgu í júní
Við spáum því að verðbólga aukist lítillega í júní og mælist 3,9%. Verðbólga helst líklega nær óbreytt í sumar en eykst svo aðeins með haustinu, þegar einskiptisliðir vegna skólagjalda og skólamáltíða detta út úr tólf mánaða taktinum. Við gerum áfram ráð fyrir 4,0% verðbólgu í árslok.