Spá­um stýri­vaxta­hækk­un um 1,0 pró­sentust­ig

Við spáum því að peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands hækki vexti bankans um 1,0 prósentustig í næstu viku. Gangi spáin eftir fara meginvextir bankans, vextir á sjö daga bundnum innlánum, úr 7,5% upp í 8,5%.
17. maí 2023

Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands kemur saman í næstu viku og ákvörðun nefndarinnar verður birt miðvikudaginn 24. maí. Við spáum því að stýrivextir verði hækkaðir um 1,0 prósentustig en teljum líklegt að nefndin ræði hækkun á bilinu 0,75 prósentustig til 1,25 prósentustig. Hækkun um 1,0 prósentustig myndi lyfta meginvöxtum upp í 8,5% en svo háir hafa þeir ekki verið síðan í bröttu vaxtalækkunarferli snemma árs 2010.

Verðbólga þrálát og óvænt

Við teljum víst að peningastefnunefnd líti síversnandi verðbólguhorfur alvarlegum augum. Verðbólgan hefur reynst þrálátari en búist var við og mæling Hagstofunnar á vísitölu neysluverðs ítrekað verið umfram væntingar. Ársverðbólgan mældist 9,9% í apríl og jókst um 0,1 prósentustig, þvert á okkar spá um að hún myndi hjaðna niður í 9,5%, enda var stór verðbólgumánuður að detta út úr vísitölunni, apríl 2022. Spáskekkjan skýrðist meðal annars af því að íbúðaverð á landsbyggðinni hækkaði og við það hækkaði reiknuð húsaleiga meira en við höfðum gert ráð fyrir. Þá höfðum við spáð því að bílar lækkuðu í verði, en þeir lækkuðu minna en við héldum.

Verðbólgan á fyrsta ársfjórðungi var heilt yfir umfram væntingar, í febrúar skaust hún úr 9,9% í 10,2% þegar við, og aðrir greiningaraðilar, höfðum spáð hjöðnun og í mars hjaðnaði hún svo lítillega en þó minna en við höfðum spáð, niður í 9,8% áður en hún hækkaði á ný.

Verðbólgan er ekki aðeins mikil og þrálát heldur hefur hún á síðustu mánuðum orðið almennari í þeim skilningi að sífellt fleiri undirliðir hafa hækkað verulega. Í fyrstu var hún mestmegnis drifin áfram af hækkandi húsnæðisverði en eftir því sem ró hefur færst yfir fasteignamarkaðinn hafa aðrir undirliðir neysluverðsvísitölunnar tekið við sér, ekki síst verð á þjónustu og innfluttum vörum.

Nýjasta verðbólguspá okkar gerir ráð fyrir því að hún hjaðni niður í 9,6% í maí og hjaðni svo áfram í júní og júlí, en hægar en áður var gert ráð fyrir.

Væntingar versna og þörf á skýrum skilaboðum

Væntingar um verðbólgu í framtíðinni eru á meðal þeirra þátta sem hafa áhrif á verðbólguþróunina, og því er mikilvægt að halda þeim í skefjum. Samkvæmt niðurstöðum könnunar Seðlabankans á væntingum markaðsaðila fyrir annan ársfjórðung, sem birtar voru í morgun, hafa væntingar um verðbólgu versnað frá því í janúar og nú telja markaðsaðilar að jafnaði að verðbólga verði að meðaltali 9,4% á yfirstandandi fjórðungi. Þeir gera ráð fyrir því að verðbólga hjaðni áfram og verði 6,3% eftir eitt ár og 4,5% eftir tvö ár. Langtímaverðbólguvæntingar versnuðu einnig milli kannana; markaðsaðilar gera ráð fyrir að verðbólga verði að meðaltali 4% á næstu fimm árum og 3,5% á næstu tíu árum. 

Ekki liggja fyrir ný gögn um verðbólguvæntingar heimila og fyrirtækja en þær versnuðu milli fjórðunga á fyrsta ársfjórðungi. Þróunin á skuldabréfamarkaði gefur einnig til kynna þó nokkra svartsýni; verðbólguálag á stystu bréfunum, þ.e. óverðtryggðu ríkisbréfi á gjalddaga 2025 og verðtryggðu á gjalddaga 2026, er nú rúmlega 6,5%, hærra en það var rétt fyrir síðustu vaxtaákvörðun og þarsíðustu.

Óhætt er að fullyrða að Seðlabankanum sé mikið í mun að ná niður verðbólguvæntingum, enda hafa þær mikið að segja. Launafólk sem býst við þrálátri verðbólgu er líklegra til að krefjast hærri launa og fyrirtæki sem býst við verðhækkunum er líklegra til að verðsetja vörur og þjónustu hátt fram í tímann, hvoru tveggja þættir sem ýta undir verðbólgu. Þegar verðbólga er þrálát er hætta á að fólk missi trú á að hún hjaðni og geri ráðstafanir í samræmi við verðþróun sem er langt yfir markmiði Seðlabankans.

Merki um víxlverkun launa og verðlags

Kröftug innlend eftirspurn styður spá okkar um frekari vaxtahækkanir. Ekki liggja fyrir gögn yfir einkaneyslu á fyrsta fjórðungi en aukning í kortaveltu Íslendinga á fjórðungnum bendir til þess að einkaneysla hafi aukist umfram okkar væntingar. Snarpar vaxtahækkanir virðast því hafa dugað skammt til þess að kæla innlenda eftirspurn, sem skýrist að líkindum mest af því hversu mjög laun hafa hækkað á síðustu misserum.

Laun hafa hækkað um 9,4% á síðustu 12 mánuðum, enda höfðu nýir kjarasamningar á nær öllum vinnumarkaðnum í för með sér ríflegar launahækkanir, auk þess sem spenna á vinnumarkaði, sem magnaðist hratt eftir því sem faraldurinn leið undir lok, hefur ýtt undir launaskrið. Verðbólga í kringum 10% étur upp launahækkanir og launafólk keppist því við að halda uppi launastiginu. Á sama tíma kynda launahækkanir undir kostnaðarhækkanir fyrirtækja ásamt því að auka innlenda eftirspurn sem hvoru tveggja ýta undir verðbólgu, og því er gjarnan talað um mikilvægi þess að koma í veg fyrir víxlverkun launa og verðlags.

Áframhaldandi óvissa á vinnumarkaði, vegna þess hversu stuttur gildistími nýrra kjarasamninga er, hefur einnig slæm áhrif á verðbólguvæntingar og ætti að auka líkur á að Seðlabankinn telji enn frekar þörf á að auka taumhald peningastefnunnar.

Nýjustu kortaveltutölur hugsanlega merki um kólnun

Kortaveltutölur yfir aprílmánuð, sem Seðlabankinn birti í gær, kunna þó að vera vísbending um að tekið sé að hægja á eftirspurn; heildarkortavelta íslenskra heimila dróst saman um 5% í apríl, sé hún borin saman við aprílmánuð í fyrra, að raunvirði. Það var í fyrsta sinn í rúm tvö ár sem heildarkortaveltan dróst saman milli ára. Kortavelta Íslendinga innanlands var 7,2% minni en í apríl í fyrra en erlendis jókst hún um 5% miðað við fast gengi og verðlag. Við teljum þó ólíklegt að peningastefnunefnd líti á þessa mælingu eina og sér og túlki sem svo innlend eftirspurn sé farin að dragast saman svo um muni.

Hagvaxtarhorfur bjartari en áður

Hagvöxtur verður 3,2% á Íslandi á þessu ári, samkvæmt þjóðhags- og verðbólguspánni sem við gáfum út í lok apríl. Við færðum hagvaxtarspána upp úr 2,1% spánni frá því í október, og fleiri greiningaraðilar en við sjá fram á kröftugri hagvöxt í ár en þeir gerðu áður ráð fyrir.

Við teljum að batnandi hagvaxtarhorfur auðveldi peningastefnunefnd ákvörðunina um stíga fast til jarðar; enn eru ekki merki um að frekari vaxtahækkanir valdi samdrætti í hagkerfinu í bráð og að því leyti enn svigrúm til vaxtahækkana.

Þá ber að nefna að þótt vaxtahækkanir hafi snöggkælt fasteignamarkaðinn í haust er enn talsvert líf á þeim markaði og vísitala íbúðaverðs á höfuðborgarsvæðinu hefur nú hækkað þrjá mánuði í röð. Vaxtastigið gerir róðurinn mun þyngri fyrir þau sem hafa breytilega vexti og einnig þau sem koma ný inn á fasteignamarkaðinn, en það virðist þó alls ekki hafa fryst markaðinn eða snarlækkað verð.

Framvirk leiðsögn nokkuð afdráttarlaus

„Peningastefnunefnd mun beita tækjum sínum til að tryggja betra jafnvægi í þjóðarbúskapnum og koma verðbólgu í markmið,“ segir í lok yfirlýsingar peningastefnunefndar eftir síðasta fund þann 22. mars 2023. Víst má telja að langt sé í að verðbólga komist í markmið og peningastefnunefnd ætti því að vera tilbúin að beita tækjum sínum líkt og yfirlýsingin ber með sér. Í Peningamálum, sem komu út í febrúar, birti Seðlabankinn spá um að verðbólgan á fyrsta fjórðungi ársins yrði 9,4%. Raunin varð 9,7% og Seðlabankinn því á sama máli og við um að verðbólgan hafi verið umfram væntingar. Samhliða vaxtaákvörðuninni á miðvikudaginn gefur Seðlabankinn út nýja verðbólguspá í Peningamálum, sem við búumst við að verði örlítið svartari en sú síðasta.

Skrefin hafa ekki orðið stærri en 1,0 prósentustig í yfirstandandi hækkunarferli, en við teljum þó ekki óhugsandi að nefndin ræði hækkun umfram það.

Vaxtaákvarðanir Peningastefnunefndar

Dags. Lagt til Atkvæði með Atkvæði móti Kosið annað Meginvextir
3. febrúar 2021 óbr. allir 0,75
24. mars 2021 óbr. allir 0,75
19. maí 2021 +0,25 allir GJ (+0,50) 1,00
25. ágúst 2021 +0,25 allir GJ,GZ (+0,50) 1,25
6. október 2021 +0,25 ÁJ, RS, KÓ GJ,GZ (+0,50) 1,50
17. nóvember 2021 +0,50 allir 2,00
9. febrúar 2022 +0,75 allir 2,75
4. maí 2022 +1,00 allir 3,75
22. júní 2022 +1,00 allir GZ (+1,25) 4,75
24. ágúst 2022 +0,75 allir GZ (+1,00) 5,50
5. október 2022 +0,25 allir 5,75
23. nóvember 2022 +0,25 allir GZ (+0,50) 6,00
8. feb. 2023 +0,50 allir HS(+0,75) 6,50
22. mars 2023
+1,00 allir   7,50
24. maí 2023        
23. ágú. 2023        
4. okt. 2023        
22. nóv. 2023        

Næsta vaxtaákvörðun er ekki fyrr en í ágúst, sem eykur enn fremur líkurnar á því að nefndin stígi stórt skref og hækki stýrivexti um 1,0 prósentustig, úr 7,5% í 8,5%.

Fyrirvari
Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Hagfræðideildar Landsbankans hf. (hagfraedideild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Hagfræðideildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Hagfræðideild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.
Þú gætir einnig haft áhuga á
Ferðamenn
18. mars 2024
Vikubyrjun 18. mars 2024
Gögn síðasta árs benda til þess að þeir ferðamenn sem hingað komu hafi að meðaltali dvalið skemur en árið á undan en aftur á móti eytt meiru á dag.
Vélsmiðja Guðmundar
15. mars 2024
Að flytja út „annað“ er heldur betur að skila sér
Útflutningur hefur alltaf verið mjög mikilvægur fyrir Íslendinga og íslenskan efnahag. Lengst af var fiskurinn okkar aðal útflutningsvara, svo bættist álið við og nú síðasta áratuginn eða svo hefur ferðaþjónusta rutt sér til rúms og er orðin stærsta einstaka útflutningsvara Íslendinga. Á síðustu árum hefur annar útflutningur, þ.e. útflutningur sem ekki heyrir undir neinn þessara flokka, vaxið hratt og raunar hraðar en ferðaþjónustan, þó faraldurinn torveldi samanburðinn aðeins.
Fjölbýlishús
14. mars 2024
Spáum 6,6% verðbólgu í mars
Við spáum því að vísitala neysluverðs hækki um 0,57% milli mánaða í mars og að ársverðbólga verði óbreytt í 6,6%. Mest áhrif til hækkunar í spá okkar hafa reiknuð húsaleiga, flugfargjöld til útlanda, föt og skór og matarkarfan. Við eigum enn von á að verðbólgan hjaðni rólega næstu mánuði og verði komin niður í 5,4% í júní.
14. mars 2024
Óbreytt vaxtastig en bjartur tónn
Þrátt fyrir hjaðnandi verðbólgu og sátt um langtímakjarasamning á stórum hluta vinnumarkaðar teljum við að peningastefnunefnd haldi meginvöxtum bankans óbreyttum í 9,25% í næstu viku, fjórða skiptið í röð. Verðlag hækkaði umfram væntingar í febrúar og verðbólguvæntingar hafa lítið breyst frá síðasta fundi nefndarinnar. Auk þess ríkir enn óvissa um framvindu kjarasamninga annarra hópa. Við teljum þó að tónninn í yfirlýsingunni verði bjartari en verið hefur og að vaxtalækkun kunni að vera handan við hornið.
Sky Lagoon
12. mars 2024
Neysla erlendra ferðamanna helst ekki í hendur við fjölgun þeirra
Um 156 þúsund erlendir ferðamenn fóru um Keflavíkurflugvöll í febrúar. Aðeins einu sinni hafa fleiri ferðamenn farið um flugvöllinn í febrúarmánuði, eða á metárinu 2018. Fjölgunin var um 14% á milli ára í fjölda ferðamanna, en erlend kortavelta jókst aðeins um 3,1%, á föstu gengi. Þeir ferðamenn sem nú koma virðast því eyða minna en þeir sem komu fyrir ári síðan.
Ferðafólk
11. mars 2024
Vikubyrjun 11. mars 2024
Stóru útflutningsgreinarnar þrjár, ferðaþjónusta (600 ma. kr.), ál og álafurðir (320 ma. kr.) og sjávarafurðir (350 ma. kr.), stóðu undir 70% af heildarútflutningsverðmæti síðasta árs. Verðmæti annars útflutnings var um 580 ma. kr. og skilaði því meira verðmæti en sjávarafurðir eða ál og álafurðir.
Flutningaskip
5. mars 2024
Utanríkisviðskipti í góðu jafnvægi
Alls var 41,4 ma.kr. afgangur af viðskiptum við útlönd í fyrra. Eins og við var búist var mikill halli á vöruskiptajöfnuði, mikill afgangur af þjónustujöfnuði, smá afgangur af frumþáttatekjum og smá halli á rekstrarframlögum. Erlend staða þjóðarbúsins batnaði nokkuð í fyrra, en í lok árs voru erlendar eignir þjóðarbúsins um 1.600 ma.kr. meiri en erlendar skuldir.
5. mars 2024
Mánaðaryfirlit yfir sértryggð skuldabréf - febrúar 2024
Meðfylgjandi er mánaðarlegt yfirlit sértryggðra skuldabréfa.
4. mars 2024
Fréttabréf Hagfræðideildar 4. mars 2024
Mánaðarlegt fréttabréf frá Hagfræðideild um nýjustu hagtölur og stöðu og horfur í efnahagsmálum.
4. mars 2024
Vikubyrjun 4. mars 2024
Eftir næstum tvö ár af mjög kröftugum hagvexti í kjölfar heimsfaraldursins, hægði mjög á umsvifum í hagkerfinu eftir því sem leið á síðasta ár.
Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur