Spá­um 0,5 pró­sentu­stiga hækk­un stýri­vaxta

Nóvemberfundurinn í fyrra var 10. fundurinn í röð þar sem nefndin hækkaði vexti og hefur nefndin hækkað vexti um 5,25 prósentustig í yfirstandandi vaxtahækkunarferli. Eftir ákvörðunina eru meginvextir Seðlabanka Íslands, vextir á sjö daga bundnum innlánum, 6,00%. Þetta er 0,25% hærra en þegar vextir fóru hæst á árunum 2015 og 2016. Leita þarf aftur til haustsins 2010 til að sjá svona háa vexti, en þá var skilgreiningin á meginvöxtum önnur en hún er í dag.

Verðbólgan er að verða almennari

Óhætt ert að segja að janúarmæling vísitölu neysluverðs, sem kom fyrr í vikunni, hljóti að valda nefndarmönnum miklum áhyggjum. Alls hækkaði vísitalan um 0,85% milli mánaða og jókst ársverðbólgan úr 9,6% í 9,9%. Hún er því komin aftur upp í sama gildi og í júlí í fyrra, en það var hæsta gildið í núverandi verðbólgukúf.

Það sem við erum mest uggandi yfir er að verðbólgan verður sífellt almennari. Í byrjun árs 2022 höfðu innan við  helmingur undirliða vísitölunnar hækkað um meira en 2,5% verðbólgumarkmiðið. Undirliðum sem hafa  hækkað meira en 2,5% hefur fjölgað jafnt og þétt síðan þá. Það sem er alvarlegra er að hlutfall undirliða sem hefur hækkað mun meira en 2,5% er að aukast jafnt og þétt. Af 169 undirliðum hafa 69% þeirra hækkað um meira en 5%, þar af 27% um meira en 10%. Til samanburðar var staðan sú í júlí í fyrra, þegar einnig mældist 9,9% verðbólga, að 44% undirliða höfðu hækkað um meira en 5%, þar af 17% um meira en 10%.

Þrátt fyrir þetta eru það fjórir af þessum 169 undirliðum (reiknuð húsaleiga, verð á nýjum bílum, 95 okt. bensín og díselolía) sem skýra rúmlega helming af ársverðbólgunni. Við erum því í þeirri skrýtnu stöðu að það eru fáir liðir sem valda megninu af verðbólgunni og á sama tíma er verðbólgan að dreifa sífellt betur úr sér. Vandamálið sem við stöndum frammi fyrir er að eftir því sem verðbólgan verður almennari verður erfiðara, og sársaukafyllra, að reyna að ná henni aftur niður.

Verðbólguvæntingar enn háar

Í síðustu viku fór fram ársfjórðungsleg könnun á væntingum markaðsaðila. Sú könnun fór fram áður en Hagstofan birti janúarmælingu vísitölu neysluverðs og er ekki ólíklegt að niðurstöðurnar yrðu öðruvísi væri könnunin framkvæmd núna. Ávöxtunarkrafa á skuldabréfum hreyfðist það mikið daginn sem Hagstofan birti janúarmælinguna að það er erfitt að lesa annað úr því en að mælingin hafi komið markaðsaðilum á skuldabréfamarkaði verulega á óvart.

Miðað við miðgildi svara áttu markaðsaðilar almennt von á 0,25 hækkun á 1. ársfjórðungi, en tvær vaxtaákvarðanir eru á þessum fjórðungi. Tæplega 30% svarenda töldu að taumhald peningastefnunnar væri of laust eða alltof laust en 18% voru á þeirri skoðun í könnunni í nóvember í fyrra. Aukning í fjöldanum sem töldu að aðhaldið væri of laust kom líklega frá hópnum sem taldi áður að taumhaldið væri passlegt, en jafn margir töldu aðhaldið væri of þétt eða alltof þétt í þessari könnun og þeirri í nóvember.  Góðu fréttirnar í könnuninni eru að langtímaverðbólguvæntingar lækkuðu aðeins, aðra könnunina í röð. Miðað við miðgildi svara gera markaðsaðilar núna ráð fyrir að verðbólga næstu fimm ár verði 3,5% í samanburði við 3,6% í nóvember í fyrra og 3,8% í ágúst í fyrra. Hins vegar hækkaði miðgildi svara um vænta verðbólgu eftir eitt ár úr 5,1% í 5,4%.

Mismunandi vísbendingar um hvort aðhald peningastefnu hafi losnað síðan í nóvember.

Þeir mælikvarðar sem við höfum um raunstýrivexti, og um aðhald peningastefnunefndar, vísa ekki allir í sömu átt. Þegar nefndi hittist í nóvember mældist 9,4% ársverðbólga, en hún mælist núna 9,9%. Þannig að taumhald peningastefnunnar, ef miðið er við liðna verðbólgu, er nokkuð lausara en í nóvember. Verðbólguálag á skuldbréfamarkaði hefur hækkað verulega síðan nóvember á styttri endanum en er svipað á lengri endanum. Þannig að raunstýrivextir út frá verðbólguálagi á skuldabréfamarkaði benda einnig til þess að aðhaldið sé lausara sé horft til skemmri tíma en svipað til lengri tíma og í nóvember. Svipaða sögu er að segja um væntingakönnun markaðsaðila, niðurstöður um vænta verðbólgu eftir eitt ár benda til að aðhaldið sé orðið lausara, en ef við skoðum meðaltal næstu 5 ár er aðhaldið þéttara. Það má því segja að horfur hafi versnað til skemmri tíma, í þeim skilningi að aðhaldið sé of laust, en eru óbreyttar til lengri tíma.

Krónan hefur veikst frá síðasta fundi nefndarinnar.

Krónan hefur átt á brattann að sækja í vetur og eru ýmsar ástæður fyrir því. Það er ekki bara hér á landi sem verðbólga er há um þessar mundir og hafa seðlabankar flest allra ríkja brugðist við með vaxtahækkunum. Við erum því í þeirri stöðu, ólíkt því sem oft var áður, að það ekki verulegur vaxtamunur við útlönd. Það er mjög ólíklegt að evrópski Seðlabankinn eða Seðlabanki Bandríkjanna séu komnir á endastöð með sínar vaxtahækkanir. Peningastefnunefnd hlýtur að horfa til þess að sá litli vaxtamunur sem er núna við útlönd megi ekki dragast saman, því það myndi þýði frekari þrýsting á krónuna, sem ynni gegn lögbundnu hlutverki nefndarinnar að reyna að ná verðbólgunni aftur niður.

Að hækka um minna en 0,50 prósentur væru skilaboð um að ástandið sé ekki alvarlegt

Það er hægt að finna til rök fyrir að halda vöxtum óbreyttum eða hækka bara um 0,25 prósentur. Það eru komin fram merki þess að það sé loks að hægja aðeins á í hagkerfinu. Þannig hefur hægt mjög á aukningu kortaveltu heimilanna síðustu mánuði og stóð kortavelta í stað milli ára að raunvirði í desember. Vísitala íbúðaverðs lækkaði milli mánaða í desember og var það þriðji mánuðurinn í röð sem vísitalan lækkar milli mánaða. Skráð atvinnuleysi samkvæmt Vinnumálastofnun hefur verið á mjög þröngu bili síðan í júní í fyrra og árstíðarleiðrétt leitni atvinnuleysis samkvæmt vinnumarkaðsrannsókn Hagstofunnar hefur verið óbreytt í sex mánuði.

Það er hins vegar ekki hægt að horfa fram hjá því að verðbólgan er komin aftur upp í 9,9% og að hlutfall undirliða sem hafa hækkað langt umfram verðbólgumarkmið er orðið mjög hátt. Nefndin þarf líka að horfa til umræðunnar í þjóðfélaginu. Umræðan um að við höfum misst tök á verðbólgunni og að búast megi við frekari verðhækkunum er orðin óþægilega hávær. Og það er, því miður, eðli verðbólgu að væntingar um aukna verðbólgu valda aukinni verðbólgu. Við teljum líklegt að nefndin vilji stíga ákveðið til jarðar núna og senda þannig frá sér skilaboð um að koma eigi böndum á verðbólguna.

Fyrirvari