Verulegt launaskrið á vinnumarkaði
Launavísitalan hækkaði um 0,4% milli apríl og maí samkvæmt tölum Hagstofu Íslands. Síðustu 12 mánuði hefur launavísitalan hækkað um 7,5%, sem er svipaður árstaktur og í síðasta mánuði.
Launavísitalan hækkaði um 3,7% í janúar vegna áfangahækkana í kjarasamningum og hefur nú hækkað um samtals 5,1% á fyrstu fimm mánuðum ársins. Ekki hefur verið um almennar launahækkanir að ræða samkvæmt kjarasamningum síðan í janúar og kjarasamningsbundnar hækkanir verða ekki aftur fyrr en í janúar 2022. Út frá því hefði mátt ætla að launaþróun væri á rólegum nótum um þessar myndir og staðan yrði þannig út árið. Síðustu fjóra mánuði hefur launavísitalan hækkað að meðaltali um 0,34% á mánuði án þess að áfangahækkanir kjarasamninga hafi komið til. Það samsvarar 4,2% breytingu á einu ári. Það má því segja að launaskrið á vinnumarkaðnum sé rúmlega 4% á einu ári.
Vísitala neysluverðs hækkaði um 4,4% milli maímánaða 2020 og 2021. Launavísitalan hækkaði um 7,5% á sama tímabili þannig að kaupmáttaraukningin á milli ára var 3%. Kaupmáttur launa er því áfram mikill í sögulegu samhengi þrátt fyrir töluverða verðbólgu á síðustu mánuðum. Kaupmáttarvísitalan lækkaði eilítið frá því í janúar og var kaupmáttur launa í maí 0,9% lægri en í janúar, en þá var kaupmáttur í sögulegu hámarki.
Sé litið á launabreytingar hjá stóru hópunum á vinnumarkaðnum frá 1. ársfjórðungi 2020 fram til sama tíma 2021 sést að launin á almenna markaðnum hækkuðu um 8,6% á þessum tíma og um 15,9% á þeim opinbera, 13,7% hjá ríkinu og 18,4% hjá sveitarfélögunum. Mæld launavísitala hækkaði um 11,2% á sama tíma.
Af starfsstéttum á almenna markaðnum hækkuðu laun verkafólks mest, eða um 13,5% milli ára á 1. ársfjórðungi. Laun stjórnenda hækkuðu minnst, eða um 1,9%. Launavísitalan hækkaði um 11,2% á tímabilinu þannig að einungis laun verkafólks hafa hækkað meira en meðaltalið og laun annarra starfsstétta minna, sérstaklega stjórnenda. Stór hluti hækkunar launavísitölunnar er því á opinbera markaðnum.
Meðal atvinnugreina á almenna markaðnum hækkuðu laun á 1. ársfjórðungi mest milli ára í veitustarfsemi, um 12,7%, og áberandi minnst í fjármála- og vátryggingastarfsemi, 5%. Tekjur eru almennt hærri í fjármála- og vátryggingastarfsemi þannig að krónutöluhækkanir kjarasamninga verða almennt lægri þar en í öðrum greinum.
Í janúar 2020 voru áhrif vinnutímastyttingar á launavísitölu um 0,6 prósentustig vegna styttingar vinnutíma á almenna markaðnum. Í janúar 2021 voru áhrifin um 0,4 prósentustig vegna styttingar vinnutíma dagvinnufólks í opinbera geiranum. Bráðabirgðamat Hagstofunnar á áhrifum vinnutímastyttingar vaktavinnufólks í opinbera geiranum í maí 2021 á launavísitöluna er um 0,1 prósentustig, en það mat kann að breytast.
Að öllu þessu sögðu er niðurstaðan sú að launabreytingar nú um stundir eru meiri en ætla mætti vegna stöðunnar í hagkerfinu.
