Stýrivextir Seðlabankans náðu sögulegu lágmarki í 0,75 prósentustigum í maí á síðasta ári. Síðan hefur peningastefnunefnd hækkað stýrivexti um 4,75 prósentustig og eru vextir bankans því 5,5% nú. Líklegt er að vaxtahækkunarferlinu sé ekki lokið og mun Seðlabankinn enn þurfa að herða aðhaldið með hækkunum vaxta til þess að koma í veg fyrir að mikil verðbólga festist í sessi. Mjög mikilvægt er einnig að peningastefnunefnd takist að draga úr verðbólguvæntingum til þess að verðbólga aukist ekki enn frekar. Aðilar hagkerfisins, þ.e. fyrirtæki og heimili, verða að öðlast trú á að Seðlabankanum takist að ná verðbólgu niður í markmið innan ásættanlegs tíma.
Viðsnúningur í verðbólguþróuninni hafinn
Verðbólgan náði tímabundnu hámarki í 9,9% í júlí. Hún hjaðnaði niður í 9,7% í ágúst. Var það fyrsta merki þess að verðbólga hefði náð hámarki og fram undan væru lægri verðbólgutölur. Þetta var jafnframt í fyrsta sinn síðan í júní í fyrra sem 12 mánaða verðbólga minnkaði milli mánaða. Verðbólgan í september mældist 9,3%, sem er þá annar mánuðurinn í röð með minnkandi verðbólgu, og frekari staðfesting þess að verðbólga fari hjaðnandi. Líkur á að hámark verðbólgunnar hafi verið nú í júlí teljum við vera mjög miklar og þarf ansi margt að ganga á svo að verðbólga mælist hærri en svo á næstu mánuðum. Það sem hefur mikil áhrif á verðbólguþróunina nú um stundir er sá mikli viðsnúningur sem hefur orðið á þróun fasteignaverðs. Miklar fasteignaverðshækkanir hafa verið megindrifkraftur aukinnar verðbólgu á þessu ári. Hröð kólnun markaðarins í júlí og ágúst bendir eindregið til þess að þessar miklu verðhækkanir á fasteignamarkaði séu að baki og við taki mjög litlar hækkanir, stöðnun eða jafnvel lítils háttar verðlækkanir.
Seðlabankinn líklegast að ofspá verðbólgu á fjórða fjórðungi
Þróunin á íbúðamarkaði mun styðja við hjöðnun verðbólgunnar og við spáum því að verðbólga mælist 8,5% á fjórða ársfjórðungi en hún mældist 9,7% á þriðja fjórðungi. Fram undan er því hæg hjöðnun verðbólgunnar að okkar mati. Við erum þar á öndverðum meiði við Seðlabankann sem spáði því í lok ágúst að verðbólgan myndi ná hámarki í 10,8% á fjórða fjórðungi. Sú spá gerði ráð fyrir 10,2% verðbólgu á þriðja fjórðungi en raunin varð 9,7%. Þetta var í fyrsta sinn síðan á fjórða ársfjórðungi 2020 sem Seðlabankinn ofmetur verðbólguna á sama fjórðungi og spáin kemur út. Það er nokkuð ljóst að spá Seðlabankans um verðbólgu frá því í ágúst er úrelt og ólíklegt að peningastefnunefnd horfi mikið til hennar í vaxtaákvörðuninni í næstu viku. Seðlabankinn birtir nýja verðbólguspá í nóvember og teljum við líklegt að sú spá verði færð niður á við.
Verðbólguvæntingar eru langt umfram verðbólgumarkmiðið
Eitt helsta verkefni seðlabanka um allan heim í dag er að koma í veg fyrir að sú háa verðbólga sem mælist nú leiði af sér áframhaldandi mikla verðbólgu í framtíðinni. Verðbólguvæntingar heimila og fyrirtækja hér á landi sem og annars staðar hafa aukist mikið á stuttum tíma og eru nú víðast hvar verulega hærri en verðbólgumarkmið. Háar verðbólguvæntingar hafa tilhneigingu til að rætast og því skiptir miklu máli að ná þeim niður á ný. Í sinni einföldustu mynd leiða háar verðbólguvæntingar heimila til hærri launakrafna til þess að verja kaupmátt og það skilar sér í hærri launakostnaði fyrirtækja sem er hætt við að verði velt út í verðlag. Háar verðbólguvæntingar fyrirtækja auka hvata þeirra til þess að hækka verð tíðar og meira í þeirri trú að önnur fyrirtæki geri slíkt hið sama. Verðbólguvæntingar heimila voru í lok júní komnar upp í 8% og höfðu ekki verið hærri síðan í júní 2010 en þá mældist verðbólga 7,1%. Verðbólguvæntingar fyrirtækja voru 6% í lok júní en svo háar hafa þær ekki mælst síðan í árslok 2009.
Lækkun verðbólguvæntinga er lykilatriði fyrir þróun stýrivaxta fram á við
Það ríkir töluverð óvissa um það hversu hátt peningastefnunefnd telur að stýrivextir þurfi að fara og hversu lengi þeir þurfi að vera háir. Það mun ráðast af samspili verðbólguþróunar og verðbólguvæntinga. Mikilvægt er að háar verðbólguvæntingar festist ekki í sessi hér á landi því það mun þýða að hækka verði vextina meira og halda þeim háum lengur en ella til þess að verðbólgumarkmiðið náist innan ásættanlegs tíma. Þróun verðbólguvæntinga mun eflaust ráðast að miklu leyti af sjálfri verðbólguþróuninni. Ekki er ólíklegt að draga taki úr verðbólguvæntingum um leið og heimili og fyrirtæki sjá að verðbólga fer hjaðnandi líkt og hún er þegar byrjuð að gera.
