Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur

Spá­um 0,5 pró­sentu­stiga stýri­vaxta­hækk­un

Við spáum því að peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands hækki vexti bankans um 0,5 prósentustig í næstu viku. Hækkunin yrði sú fimmtánda í röð og meginvextir bankans, vextir á sjö daga bundnum innlánum, færu úr 9,25% í 9,75%.
29. september 2023

Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands kemur saman í næstu viku og kynnir vaxtaákvörðun miðvikudaginn 4. október. Við spáum því að stýrivextir verði hækkaðir um 0,5 prósentustig en teljum líklegt að á fundinum verði einnig til umræðu að hækka þá um 0,25 prósentustig. Hækkun um 0,5 prósentustig myndi lyfta meginvöxtum upp í 9,75%.

Sjö vikur frá síðasta fundi – horfum aðeins til baka

Peningastefnunefnd hækkaði stýrivexti um 0,5 prósentustig eftir síðasta fund, þann 23. ágúst. Þá voru ýmsir hagvísar farnir að benda í rétta átt, eins og við fórum ýtarlega yfir í síðustu stýrivaxtaspá. Verðbólgan hafði farið hjaðnandi, úr 8,9% í júní í 7,6% í júlí og skýr merki komið fram um að peningalegt aðhald væri loks farið að bera árangur víðar en á íbúðamarkaði. Íbúðaverð hafði lækkað nokkuð hressilega tvo mánuði í röð og árshækkun vísitölu íbúðaverðs fór niður í 0,8% í júlí, lægsta gildi frá því í janúar 2011. Verðbólguvæntingar höfðu aftur á móti ekki gefið jafnmikið eftir og peningastefnunefnd hefði viljað, þrátt fyrir 1,25 prósentastiga stýrivaxtahækkun í maí. Vaxtahækkanir voru heldur ekki farnar að segja greinilega til sín á vinnumarkaði þar sem enn mældist skortur á vinnuafli og atvinnuleysi undir þremur prósentum.

Nefndin veitti litla sem enga framsýna leiðsögn í síðustu yfirlýsingu, tók aðeins fram að framhaldið myndi „ráðast af þróun efnahagsumsvifa, verðbólgu og verðbólguvæntinga“.

Og hver hefur þróun efnahagsumsvifa, verðbólgu og verðbólguvæntinga verið síðan þá?

Í stuttu máli er verðbólgan nú 0,4 prósentustigum hærri, verðbólguvæntingar virðast hafa versnað og þrátt fyrir að verulega hafi hægt á vexti einkaneyslu mældist hagvöxtur 4,5% á öðrum ársfjórðungi.

1. Verðbólgan upp um 0,4 prósentustig

Peningastefnunefnd kom síðast saman í lok ágúst og þá var nýjasta verðbólgumælingin fyrir júlímánuð, 7,6% verðbólga. Verðbólgan sem nú blasir við nefndinni er septembermælingin sem Hagstofan birti í gær, 8,0%. Það var viðbúið að verðbólgan myndi mjakast upp á við í ágúst og september, en hún jókst þó örlítið meira en við bjuggumst við. Verðbólga á þriðja ársfjórðungi var 7,8%, rétt yfir nýjustu spá Seðlabanka Íslands upp á 7,7% á fjórðungnum. Sú spá kom út samhliða stýrivaxtaákvörðun ágústmánaðar og hlýtur að hafa verið höfð til hliðsjónar við þá ákvörðun.

2. Vísbendingar um hærri verðbólguvæntingar

Væntingar um verðbólgu í framtíðinni auka verðbólguþrýsting og torvelda peningastefnunni að ná böndum á verðbólgu. Þegar launafólk gerir ráð fyrir hækkandi verðlagi er það líklegra til að krefjast mikilla launahækkana í því skyni að verja kaupmáttinn. Að gefnum hærri launakostnaði eru fyrirtæki líklegri til að hækka verð á vörum og þjónustu og kröftug eftirspurn gerir þeim einnig betur kleift að velta kostnaðarhækkunum út í verðlag.

Eftir því sem verðbólga er þrálátari eykst hættan á því að kjölfesta verðbólguvæntinga losni sem veldur því að væntingar sveiflast auðveldar upp á við með aukinni verðbólgu. Verðbólga hefur nú verið yfir 7,5% í sautján mánuði, eða síðan í maí á síðasta ári. Þar af hefur hún þrettán sinnum mælst yfir 9,0%.

Marktækasta vísbendingin sem við höfum um það hvernig verðbólguvæntingar hafa þróast frá síðasta fundi peningastefnunefndar er á skuldabréfamarkaði. Verðbólguálag á skuldabréfamarkaði er munurinn á ávöxtunarkröfu óverðtryggðra skuldabréfa og verðtryggðra, sem gefur vísbendingu um spá markaðarins um verðbólgu fram í tímann. Verðbólguálag til fimm ára hefur hækkað úr 4,1% til 4,6% frá síðasta fundi peningastefnunefndar. Álagið til tíu ára hefur heldur ekki gefið eftir þrátt fyrir hærri vexti, heldur hækkað úr 4,1% í 4,2%, og er langt yfir markmiði Seðlabankans um 2,5% verðbólgu.

Við teljum að peningastefnunefnd líti þessar vísbendingar um óhagstæða þróun verðbólguvæntinga alvarlegum augum og telji þörf á að herða taumhaldið til þess að halda þeim í skefjum. Auk þess teljum við að hækkun verðbólgu úr 7,6% í 8,0%, og umræða um að verðbólga hafist aukist, kyndi enn frekar undir væntingar um verðbólgu í framtíðinni og rýri trú markaða og almennings á því að verðstöðugleiki sé í kortunum.

3. Ágætis gangur í hagkerfinu þótt vaxtahækkanir slái á neyslu landsmanna

Í sumar mátti loks greina merki þess að vaxtahækkanir væru farnar að halda aftur af innlendri eftirspurn. Kortavelta Íslendinga tók að dragast saman milli ára, og hefur nú dregist saman sex mánuði í röð, eftir að hafa aukist nær viðstöðulaust frá ágúst 2021. Einkaneysla jókst aðeins um 0,5% á öðrum ársfjórðungi, eftir að hafa aukist um 4,6% á þeim fyrsta, en einkaneysla á mann dróst saman um 2,8%.

Þessar vísbendingar um áhrif peningastefnunnar á innlenda eftirspurn virðast hafa spilað stóran þátt í því að nefndin tók minna skref á síðasta fundi en á fundunum þar á undan. Nefndin hefur þessi áhrif aftur í huga og því teljum við ólíklegt að vextir verði hækkaðir meira en um 0,5 prósentustig.

Hingað til hefur hagvöxtur staðið vaxtahækkanirnar ágætlega af sér. Hann mældist 4,5% á öðrum ársfjórðungi og hagvöxtur á fyrri helmingi ársins er 5,8%. Ekki er ólíklegt að vextir fari að hægja í auknum mæli á hagkerfinu á næstu misserum, en hagvaxtarhorfur fyrir árið í ár eru ekki alslæmar.   

Spáum 0,5 prósentustiga hækkun

Raunvextir segja til um raunverulegt taumhald peningastefnunnar, þ.e. hversu háir vextirnir eru með tilliti til verðbólgu. Það var ekki fyrr en nýlega sem raunstýrivextir urðu jákvæðir, þ.e. fóru að hafa þensluminnkandi áhrif á hagkerfið. Þrátt fyrir snarpar vaxtahækkanir allt frá miðju ári 2021 héldust þeir neikvæðir, og þensluhvetjandi, vegna þess hversu hratt verðlag hækkaði á sama tíma.

Frá síðustu ákvörðun peningastefnunefndarinnar hefur taumhaldið losnað, hvort sem raunstýrivextir eru mældir út frá liðinni verðbólgu eða væntri verðbólgu. Út frá liðinni verðbólgu hafa raunstýrivextir lækkað um 0,4 prósentustig frá síðustu ákvörðun, en ef væntingar eru metnar út frá verðbólguálagi á skuldabréfamarkaði til fimm ára hafa raunstýrivextir lækkað um 0,5 prósentustig. Til þess að halda sama peningalegu aðhaldi og náðist í síðustu ákvörðun þarf nefndin því að hækka vexti um 0,5 prósentustig.

Þá hlýtur að hafa áhrif að spennan á vinnumarkaði er enn greinileg, atvinnuleysi var aðeins 2,9% í ágúst, launavísitalan hefur hækkað um 10,8% á síðustu 12 mánuðum og áfram er mikil eftirspurn eftir starfsfólki. Nú styttist óðum í kjaraviðræður og samningar á langstærstum hluta vinnumarkaðarins losna stuttu eftir áramót.

Í ljósi aukinnar verðbólgu og vísbendinga um að markaðir hafi litla trú á að verðstöðugleiki sé í sjónmáli teljum við að nefndin ákveði, í fimmtánda sinn í röð, að hækka vexti. Það má færa rök fyrir 0,25% hækkun, og ekki óhugsandi að nefndin taki lítið skref í þetta sinn og bíði átekta. Það væri hins vegar í betra samræmi við ákvarðanir nefndarinnar síðustu mánuði að stíga fast til jarðar og hækka vexti um 0,5 prósentur.

Vaxtaákvarðanir Peningastefnunefndar

Dags. Lagt til Atkvæði með Atkvæði móti Kosið annað Meginvextir
3. febrúar 2021 óbr. allir 0,75
24. mars 2021 óbr. allir 0,75
19. maí 2021 +0,25 allir GJ (+0,50) 1,00
25. ágúst 2021 +0,25 allir GJ,GZ (+0,50) 1,25
6. október 2021 +0,25 ÁJ, RS, KÓ GJ,GZ (+0,50) 1,50
17. nóvember 2021 +0,50 allir 2,00
9. febrúar 2022 +0,75 allir 2,75
4. maí 2022 +1,00 allir 3,75
22. júní 2022 +1,00 allir GZ (+1,25) 4,75
24. ágúst 2022 +0,75 allir GZ (+1,00) 5,50
5. október 2022 +0,25 allir 5,75
23. nóvember 2022 +0,25 allir GZ (+0,50) 6,00
8. feb. 2023 +0,50 allir HS (+0,75) 6,50
22. mars 2023
+1,00 allir   7,50
24. maí 2023 +1,25 ÁJ, RS, ÁÓP, HS GJ (+1,00)   8,75
23. ágú. 2023 +0,50 ÁJ, RS, ÁÓP, HS GJ (+0,25)   9,25
4. okt. 2023        
22. nóv. 2023        
Fyrirvari
Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Hagfræðideildar Landsbankans hf. (hagfraedideild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Hagfræðideildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Hagfræðideild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.
Þú gætir einnig haft áhuga á
10. júlí 2025
Spáum 4% verðbólgu í júlí
Við spáum því að verðbólga minnki lítillega í júlí og mælist 4,0%. Eins og almennt í júlímánuði má búast við að sumarútsölur og breytingar á flugfargjöldum hafi mest áhrif á vísitölu neysluverðs. Við teljum ekki horfur á að verðbólga þokist nær verðbólgumarkmiði á árinu og spáum 4,2% verðbólgu í lok árs.
Fjölbýlishús
9. júlí 2025
Raunverð íbúða hefur þrefaldast frá aldamótum 
Íbúðaverð á Íslandi hefur hækkað langtum meira en laun og almennt verðlag frá aldamótum. Greiðslubyrði af meðalláni hélst tiltölulega stöðug til ársins 2021 þegar hún tók að hækka skarpt, sérstaklega greiðslubyrði af óverðtryggðum lánum.   
Hús í Reykjavík
7. júlí 2025
Matur og húsnæði helstu drifkraftar verðbólgu
Hækkandi matvöruverð og húsnæðiskostnaður eru þeir þættir sem eiga stærstan þátt í því að viðhalda verðbólgu á Íslandi um þessar mundir. Verðbólga mældist 4,2% í júní, nokkuð umfram spár. Ef matvara og húsnæði væru ekki hluti af vísitölu neysluverðs hefði verðbólga verið undir markmiði Seðlabankans frá því í ágúst í fyrra. Þættir á borð við sterkari krónu og lækkandi olíuverð hafa líkast til haldið aftur af verðhækkunum á ýmsum vörum upp á síðkastið, en á móti hefur þjónustuverð hækkað.
Bakarí
7. júlí 2025
Vikubyrjun 7. júlí 2025
Hagstofa Íslands spáir 2,2% hagvexti á yfirstandandi ári, samkvæmt hagspá sem birt var á föstudaginn. Hagvaxtarhorfur hafa verið færðar upp frá marsspánni þegar gert var ráð fyrir 1,8% hagvexti á árinu. Hagstofan spáir lítillega auknu atvinnuleysi næstu misserin, en Vinnumálastofnun birtir atvinnuleysistölur fyrir júnímánuð síðar í þessari viku.
1. júlí 2025
Mánaðamót 1. júlí 2025
Mánaðarlegt fréttabréf frá Greiningardeild um nýjustu hagtölur og stöðu og horfur í efnahagsmálum.
Flugvél á flugvelli
30. júní 2025
Vikubyrjun 30. júní 2025
Verðbólga jókst úr 3,8% og mældist 4,2% í júní. Aukin verðbólga skýrist aðallega af auknum þrýstingi á innfluttum vörum en einnig af hækkandi flugfargjöldum og verðhækkun á þjónustu. Þá jókst velta samkvæmt virðisaukaskattsskýrslum um 1,5% að raunvirði í mars og apríl.
Paprika
27. júní 2025
Verðbólga umfram væntingar
Verðbólga mældist 4,2% í júní og jókst úr 3,8% frá því í maí. Verðlag hækkaði umfram spár, en við höfðum spáð 3,9% verðbólgu. Aukin verðbólga skýrist aðallega af auknum verðþrýstingi á innfluttum vörum, einkum fötum, skóm og tómstundarvörum, en einnig af hækkandi flugfargjöldum og verðhækkun á þjónustu.
Orlofshús á Íslandi
27. júní 2025
Viðskipti með sumarhús færast aftur í aukana
Sumarhúsum á Íslandi hefur fjölgað um 45% á síðustu 20 árum. Viðskipti með sumarhús færðust verulega í aukana á tímum faraldursins. Fyrst eftir faraldurinn hægðist um en nú virðist aftur hafa glaðnað yfir markaðnum.
Herðubreið
25. júní 2025
Áfram merki um viðnámsþrótt í hagkerfinu
Velta samkvæmt virðisaukaskattsskýrslum jókst um 1,5% að raunvirði í mars og apríl og um 5,2% í janúar og febrúar, samkvæmt nýbirtum gögnum Hagstofunnar. Veltugögnin bera þess merki að hagkerfið standi vaxtastigið vel af sér sem er í takt við aukinn hagvöxt í byrjun árs. Það sem af er ári hefur velta aukist mest í sölu og viðhaldi á bílum en einnig má greina aukin umsvif í helstu útflutningsgreinunum: álframleiðslu, sjávarútvegi og ferðaþjónustu.
Ferðafólk
23. júní 2025
Færri ferðamenn en meiri ferðaþjónusta?
Færri ferðamenn hafa heimsótt Ísland það sem af er ári en á sama tíma í fyrra. Þrátt fyrir það hefur erlend kortavelta aukist á milli ára og það sama má segja um útflutningstekjur af ferðaþjónustu. Við teljum ýmislegt benda til þess að erlendir ferðamenn hafi verið fleiri síðustu mánuði en talning Ferðamálastofu segir til um.