Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur

Fjár­lög 2023 – er út­gjalda­þensl­an of mik­il?

Fjárlagafrumvarpið fyrir 2023 var samþykkt á Alþingi rétt fyrir jól. Niðurstaða fjárlaga er um 120 ma.kr. halli. Í síðustu fjárlögum, sem voru samþykkt í óvissu faraldursins, var hallinn ráðgerður 186 ma.kr., en eftir því sem leið á árið fóru horfur batnandi og nú er gert ráð fyrir að hallinn á árinu 2022 hafi verið um 142 ma.kr.
Alþingishús
5. janúar 2023

Afkoma ríkissjóðs hefur verið erfið á síðustu árum þar sem ríkissjóður tók á sig miklar byrðar á tímum faraldursins. Þannig var samanlagður halli áranna 2020 og 2021 tæplega 500 ma.kr. á verðlagi hvers árs. Afkoman var jákvæð á árunum 2017 og 2018, en hefur verið misneikvæð síðan.

Afkoman fer batnandi

Staða ríkissjóðs og þátttaka í ýmsum björgunarúrræðum á tímabili faraldursins var einstæð og afkoman hefur óneitanlega farið batnandi frá því að faraldrinum lauk. Önnur vandamál hafa hins vegar tekið við eins og mikil verðbólga og afleiðingar stríðs í Evrópu. Seðlabankinn hækkaði vexti hressilega á árinu 2022 og á slíkum tímum er sífellt uppi mikil krafa til ríkisfjármálanna að spila náið með peningastefnunni til þess að auka aðhald í hagkerfinu. Það reynist oft erfitt fyrir ríkisfjármálin að verða við þeirri kröfu þar sem einnig er rík krafa um þátttöku ríkissjóðs á tímum mikillar verðbólgu sem leggst þungt á fólkið í landinu.

Tekjur ríkssjóðs jukust verulega á árinu 2022 í samræmi við aukna virkni í hagkerfinu og einnig er reiknað með töluverðri tekjuaukningu á árinu 2023.

Erfiðasta verkefni ríkisfjármálanna er jafnan að halda aftur af útgjöldunum og segja má að umhverfi efnahagsmála í dag geri það verkefni ekki auðvelt. Áætluð aukning útgjalda í ár er rúmlega 11% frá fjárlögum síðasta árs og rúmlega 8% meira en áætluð útgjöld 2022. Útgjaldaaukningin verður því væntanlega eitthvað umfram almenna verðlagsþróun milli áranna 2022 og 2023.

Fjárlagafrumvarpið stefndi í vænlegri átt

Í upphaflegu frumvarpi til fjárlaga ársins 2023 var reiknað með 8,4% tekjuaukningu frá áætlun fyrra árs og 2,9% aukningu útgjalda. Við afgreiðslu Alþingis á frumvarpinu riðluðust þessar tölur nokkuð þar sem samþykkt var 5,1% viðbót við útgjöldin á meðan viðbótaraukning tekna var 2,7%. Það má því segja að Alþingi hafi með afgreiðslu sinni hörfað nokkuð, sé litið til hlutverks ríkisfjármálanna í hagstjórninni.

Vextir og vaxtajöfnuður

Fjármagnskostnaður Ríkissjóðs var orðinn nokkuð þægilegur áður en faraldurinn brast á, þó erfiðleikar hafi verið farnir að steðja að þegar á árinu 2019. Vaxtagjöld ríkissjóðs jukust verulega á árinu 2020, bæði vegna aukinna skulda og hærri verðbólgu og vaxtakostnaðar. Vaxtajöfnuður ríkissjóðs fór upp í að vera neikvæður um 80 ma.kr. á árinu 2020 eftir að hafa verið í kringum 50 ma.kr. á árunum 2019 og 2020.

Í fjárlögum árins 2023 er hins vegar gert ráð fyrir því að vaxtaajöfnuður batni um ca. 10 ma.kr. á árinu og verði í kringum 70 ma.kr. Í frumvarpinu er reiknað með að vaxtagjöld lækki nokkuð á árinu 2023, einkum vegna minni verðbólgu en var á árinu 2022. Í frumvarpinu er hins vegar reiknað með mikilli aukningu vaxtatekna A1-hluta ríkissjóðs vegna breytinga á reglum um eignaumsýslu. Þetta þýðir að vaxtajöfnuður A-1 hlutans batnar verulega, en áhrifin þurrkast úr í samstæðuuppgjöri ríkissjóðs. Þessar breytingar þýða í raun að tölur um vaxtamun A-1 hluta ríkissjóðs hafa tapað gildi sínu.

Stærstu málefnasvið ríkisútgjaldanna

Samsetning á útgjöldum ríkissjóðs hafa lítið breyst milli ára, sé litið til fjárlaga. Heilbrigðismál eru langstærsti útgjaldaliðurinn sem fyrr ásamt málefnum aldraðra og fjölskyldumálum. Stærsti einstaki málaflokkurinn er sjúkrahúsaþjónusta, og útgjöld vegna hennar lækka eilítið á milli ára, sem ekki þarf að koma á óvart í ljósi faraldursins. Hins vegar hækka aðrir liðir innan heilbrigðismála verulega, eins og lyf og lækningavörur og heilbrigðisþjónusta utan sjúkrahúsa sem hækka um 15-17% milli tveggja fjárlaga. Málefni aldraðra, örorku og fatlaðs fólks og fjölskyldumál hækka einnig umfram verðlagsþróun.

Fyrirvari
Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Hagfræðideildar Landsbankans hf. (hagfraedideild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Hagfræðideildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Hagfræðideild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.
Þú gætir einnig haft áhuga á
Flutningaskip við Vestmannaeyjar
7. maí 2025
Stór hluti íslensks vöruútflutnings til Bandaríkjanna undanþeginn tollum
Ætla má að um þriðjungur íslenskra vara sem fluttar eru frá Íslandi til Bandaríkjanna sé undanþeginn þeim tollum sem nú eru í gildi, til dæmis lyf og flestar lækningavörur. Óvissa um framvindu mála í alþjóðaviðskiptum getur samt ein og sér leitt til þess að fyrirtæki halda að sér höndum og ráðast síður í nýjar fjárfestingar. Á síðasta ári fór um 12% af vöruútflutningi Íslands til Bandaríkjanna.
Dollarar og Evrur
5. maí 2025
Vikubyrjun 5. maí 2025
Í apríl jókst verðbólga úr 3,8% í 4,2%, nokkuð umfram okkar spá um 4,0% verðbólgu. Velta samkvæmt VSK-skýrslum jókst á milli ára í flestum atvinnugreinum á fyrstu tveimur mánuðum ársins. Á fyrsta ársfjórðungi mældist hagvöxtur á evrusvæðinu en samdráttur í Bandaríkjunum. Í þessari viku er vaxtaákvörðun í Bandaríkjunum og einnig í Bretlandi.
2. maí 2025
Mánaðamót 2. maí 2025
Mánaðarlegt fréttabréf frá Greiningardeild um nýjustu hagtölur og stöðu og horfur í efnahagsmálum.
Fasteignir
2. maí 2025
Leiguverð á hraðari uppleið en kaupverð undanfarið
Ör fólksfjölgun og hækkun húsnæðisverðs hefur aukið eftirspurn eftir leiguíbúðum. Stærstur hluti Airbnb-íbúða er nú leigður út af leigusölum með fleiri en tvær íbúðir í útleigu. Frumvarp um hert skilyrði um skammtímaleigu hefur verið sett í samráðsgátt. Hömlur á skammtímaleigu gætu aukið framboð leiguíbúða og jafnvel söluframboð. 
29. apríl 2025
Verðbólga yfir væntingum og mælist 4,2%
Verðbólga mældist 4,2% í apríl og hækkaði úr 3,8% frá því í mars. Verðbólga var umfram okkar spá, einkum vegna þess að reiknuð húsaleiga og verð á matvörum hækkaði meira en við bjuggumst við.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
28. apríl 2025
Versnandi efnahagshorfur í heiminum að mati AGS
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) birti nýja efnahagsspá um páskana. Hagvaxtarhorfur í heiminum hafa verið færðar niður og AGS telur að spenna í alþjóðaviðskiptum og veruleg óvissa komi til með að draga úr umsvifum í heimshagkerfinu.
USD
28. apríl 2025
Vikubyrjun 28. apríl 2025
Hagstofan birtir verðbólgutölur fyrir aprílmánuð á morgun og við búumst við að verðbólga hækki tímabundið upp í 4%. Í vikunni fáum við fyrstu uppgjör fyrir fyrsta ársfjórðung og fyrsta mat á hagvexti í Bandaríkjunum og á evrusvæðinu á fyrsta ársfjórðungi.
Íbúðir
23. apríl 2025
Horfur á hófstilltum hækkunum á íbúðaverði
Við teljum horfur á tiltölulega hófstilltum verðhækkunum á íbúðamarkaði næstu árin, 5,9% hækkun á þessu ári, 4,8% hækkun á næsta ári og 6,4% hækkun árið 2027. Til samanburðar hefur íbúðaverð hækkað um 9% á ári að jafnaði frá aldamótum, og að meðaltali um 13% á ári frá árinu 2021. 
Greiðsla
22. apríl 2025
Vikubyrjun 22. apríl 2025
Leiguverð hefur hækkað um 11,3% á síðustu tólf mánuðum, þó nokkuð meira en íbúðaverð sem hefur hækkað um 8% á sama tímabili. Hækkanir á íbúða- og leigumarkaði eru þó nokkuð umfram almennar verðhækkanir í landinu, en verðbólga mældist 3,8% í mars. Áfram er kraftur í innlendri neyslu, greiðslukortavelta heimila hefur aukist statt og stöðugt síðustu mánuði og var 1,8% meiri í mars síðastliðnum en í mars í fyrra.  
Gönguleið
16. apríl 2025
Óljósar horfur í ferðaþjónustu vegna sviptinga í alþjóðasamskiptum
Sviptingar í alþjóðaviðskiptum gætu haft margvísleg áhrif á ferðaþjónustu hér á landi. Tollar gætu rýrt kaupmátt Bandaríkjamanna og haft áhrif á komur þeirra hingað til lands. Auk þess eru merki um að áhugi Evrópubúa á að heimsækja Bandaríkin fari dvínandi, sem gæti haft áhrif hingað heim, enda hafa Evrópubúar gjarnan komið við á Íslandi á leið sinni vestur um haf. Í nýrri hagspá gerum við ráð fyrir samdrætti í ferðaþjónustu á þessu ári, en að hún taki aftur við sér á næstu tveimur árum.