Vefkökur

Með því að smella á „Leyfa allar“ samþykkir þú notkun á vefkökum til þess að auka virkni vefsins, greina vefnotkun og aðstoða við markaðssetningu.

Nánar um vefkökur

Fjár­lög 2023 – er út­gjalda­þensl­an of mik­il?

Fjárlagafrumvarpið fyrir 2023 var samþykkt á Alþingi rétt fyrir jól. Niðurstaða fjárlaga er um 120 ma.kr. halli. Í síðustu fjárlögum, sem voru samþykkt í óvissu faraldursins, var hallinn ráðgerður 186 ma.kr., en eftir því sem leið á árið fóru horfur batnandi og nú er gert ráð fyrir að hallinn á árinu 2022 hafi verið um 142 ma.kr.
Alþingishús
5. janúar 2023

Afkoma ríkissjóðs hefur verið erfið á síðustu árum þar sem ríkissjóður tók á sig miklar byrðar á tímum faraldursins. Þannig var samanlagður halli áranna 2020 og 2021 tæplega 500 ma.kr. á verðlagi hvers árs. Afkoman var jákvæð á árunum 2017 og 2018, en hefur verið misneikvæð síðan.

Afkoman fer batnandi

Staða ríkissjóðs og þátttaka í ýmsum björgunarúrræðum á tímabili faraldursins var einstæð og afkoman hefur óneitanlega farið batnandi frá því að faraldrinum lauk. Önnur vandamál hafa hins vegar tekið við eins og mikil verðbólga og afleiðingar stríðs í Evrópu. Seðlabankinn hækkaði vexti hressilega á árinu 2022 og á slíkum tímum er sífellt uppi mikil krafa til ríkisfjármálanna að spila náið með peningastefnunni til þess að auka aðhald í hagkerfinu. Það reynist oft erfitt fyrir ríkisfjármálin að verða við þeirri kröfu þar sem einnig er rík krafa um þátttöku ríkissjóðs á tímum mikillar verðbólgu sem leggst þungt á fólkið í landinu.

Tekjur ríkssjóðs jukust verulega á árinu 2022 í samræmi við aukna virkni í hagkerfinu og einnig er reiknað með töluverðri tekjuaukningu á árinu 2023.

Erfiðasta verkefni ríkisfjármálanna er jafnan að halda aftur af útgjöldunum og segja má að umhverfi efnahagsmála í dag geri það verkefni ekki auðvelt. Áætluð aukning útgjalda í ár er rúmlega 11% frá fjárlögum síðasta árs og rúmlega 8% meira en áætluð útgjöld 2022. Útgjaldaaukningin verður því væntanlega eitthvað umfram almenna verðlagsþróun milli áranna 2022 og 2023.

Fjárlagafrumvarpið stefndi í vænlegri átt

Í upphaflegu frumvarpi til fjárlaga ársins 2023 var reiknað með 8,4% tekjuaukningu frá áætlun fyrra árs og 2,9% aukningu útgjalda. Við afgreiðslu Alþingis á frumvarpinu riðluðust þessar tölur nokkuð þar sem samþykkt var 5,1% viðbót við útgjöldin á meðan viðbótaraukning tekna var 2,7%. Það má því segja að Alþingi hafi með afgreiðslu sinni hörfað nokkuð, sé litið til hlutverks ríkisfjármálanna í hagstjórninni.

Vextir og vaxtajöfnuður

Fjármagnskostnaður Ríkissjóðs var orðinn nokkuð þægilegur áður en faraldurinn brast á, þó erfiðleikar hafi verið farnir að steðja að þegar á árinu 2019. Vaxtagjöld ríkissjóðs jukust verulega á árinu 2020, bæði vegna aukinna skulda og hærri verðbólgu og vaxtakostnaðar. Vaxtajöfnuður ríkissjóðs fór upp í að vera neikvæður um 80 ma.kr. á árinu 2020 eftir að hafa verið í kringum 50 ma.kr. á árunum 2019 og 2020.

Í fjárlögum árins 2023 er hins vegar gert ráð fyrir því að vaxtaajöfnuður batni um ca. 10 ma.kr. á árinu og verði í kringum 70 ma.kr. Í frumvarpinu er reiknað með að vaxtagjöld lækki nokkuð á árinu 2023, einkum vegna minni verðbólgu en var á árinu 2022. Í frumvarpinu er hins vegar reiknað með mikilli aukningu vaxtatekna A1-hluta ríkissjóðs vegna breytinga á reglum um eignaumsýslu. Þetta þýðir að vaxtajöfnuður A-1 hlutans batnar verulega, en áhrifin þurrkast úr í samstæðuuppgjöri ríkissjóðs. Þessar breytingar þýða í raun að tölur um vaxtamun A-1 hluta ríkissjóðs hafa tapað gildi sínu.

Stærstu málefnasvið ríkisútgjaldanna

Samsetning á útgjöldum ríkissjóðs hafa lítið breyst milli ára, sé litið til fjárlaga. Heilbrigðismál eru langstærsti útgjaldaliðurinn sem fyrr ásamt málefnum aldraðra og fjölskyldumálum. Stærsti einstaki málaflokkurinn er sjúkrahúsaþjónusta, og útgjöld vegna hennar lækka eilítið á milli ára, sem ekki þarf að koma á óvart í ljósi faraldursins. Hins vegar hækka aðrir liðir innan heilbrigðismála verulega, eins og lyf og lækningavörur og heilbrigðisþjónusta utan sjúkrahúsa sem hækka um 15-17% milli tveggja fjárlaga. Málefni aldraðra, örorku og fatlaðs fólks og fjölskyldumál hækka einnig umfram verðlagsþróun.

Fyrirvari
Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Hagfræðideildar Landsbankans hf. (hagfraedideild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Hagfræðideildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Hagfræðideild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.
Þú gætir einnig haft áhuga á
1. júlí 2025
Mánaðamót 1. júlí 2025
Mánaðarlegt fréttabréf frá Greiningardeild um nýjustu hagtölur og stöðu og horfur í efnahagsmálum.
Flugvél á flugvelli
30. júní 2025
Vikubyrjun 30. júní 2025
Verðbólga jókst úr 3,8% og mældist 4,2% í júní. Aukin verðbólga skýrist aðallega af auknum þrýstingi á innfluttum vörum en einnig af hækkandi flugfargjöldum og verðhækkun á þjónustu. Þá jókst velta samkvæmt virðisaukaskattsskýrslum um 1,5% að raunvirði í mars og apríl.
Paprika
27. júní 2025
Verðbólga umfram væntingar
Verðbólga mældist 4,2% í júní og jókst úr 3,8% frá því í maí. Verðlag hækkaði umfram spár, en við höfðum spáð 3,9% verðbólgu. Aukin verðbólga skýrist aðallega af auknum verðþrýstingi á innfluttum vörum, einkum fötum, skóm og tómstundarvörum, en einnig af hækkandi flugfargjöldum og verðhækkun á þjónustu.
Orlofshús á Íslandi
27. júní 2025
Viðskipti með sumarhús færast aftur í aukana
Sumarhúsum á Íslandi hefur fjölgað um 45% á síðustu 20 árum. Viðskipti með sumarhús færðust verulega í aukana á tímum faraldursins. Fyrst eftir faraldurinn hægðist um en nú virðist aftur hafa glaðnað yfir markaðnum.
Herðubreið
25. júní 2025
Áfram merki um viðnámsþrótt í hagkerfinu
Velta samkvæmt virðisaukaskattsskýrslum jókst um 1,5% að raunvirði í mars og apríl og um 5,2% í janúar og febrúar, samkvæmt nýbirtum gögnum Hagstofunnar. Veltugögnin bera þess merki að hagkerfið standi vaxtastigið vel af sér sem er í takt við aukinn hagvöxt í byrjun árs. Það sem af er ári hefur velta aukist mest í sölu og viðhaldi á bílum en einnig má greina aukin umsvif í helstu útflutningsgreinunum: álframleiðslu, sjávarútvegi og ferðaþjónustu.
Ferðafólk
23. júní 2025
Færri ferðamenn en meiri ferðaþjónusta?
Færri ferðamenn hafa heimsótt Ísland það sem af er ári en á sama tíma í fyrra. Þrátt fyrir það hefur erlend kortavelta aukist á milli ára og það sama má segja um útflutningstekjur af ferðaþjónustu. Við teljum ýmislegt benda til þess að erlendir ferðamenn hafi verið fleiri síðustu mánuði en talning Ferðamálastofu segir til um.
Íbúðahús
23. júní 2025
Vikubyrjun 23. júní 2025
Vísitala íbúðaverðs lækkaði um 0,45% á milli mánaða í maí. Vísitalan lækkaði þar með í fyrsta sinn á þessu ári og ársbreytingin hefur ekki verið jafn lítil frá því í byrjun síðasta árs. Áfram er kraftur í kortaveltu Íslendinga, ekki síst erlendis.
Kortagreiðsla
19. júní 2025
Kortavelta Íslendinga erlendis eykst og veldur auknum greiðslukortahalla
Kortavelta jókst um 6,8% á milli ára í maí að raunvirði þar af jókst hún um 21% erlendis. Það sem af er ári hefur kortavelta aukist um 5,5% frá sama tímabili í fyrra, að teknu tilliti til verðlags og gengis. Íslendingar hafa aldrei farið í fleiri utanlandsferðir í maímánuði en nú í ár. Greiðslukortajöfnuður var neikvæður um 4,2 ma.kr. sem er töluvert meiri halli en í maí í fyrra.
Hús í Reykjavík
16. júní 2025
Vikubyrjun 16. júní 2025
Í síðustu viku fór fram uppgjör við eigendur HFF-bréfa. Erlendum ferðamönnum fjölgaði aðeins á milli ára í maí og atvinnuleysi jókst á milli ára. Í vikunni fram undan birtir HMS vísitölu íbúðaverðs, vísitölu leiguverðs og mánaðarskýrslu.
12. júní 2025
Spáum 3,9% verðbólgu í júní
Við spáum því að verðbólga aukist lítillega í júní og mælist 3,9%. Verðbólga helst líklega nær óbreytt í sumar en eykst svo aðeins með haustinu, þegar einskiptisliðir vegna skólagjalda og skólamáltíða detta út úr tólf mánaða taktinum. Við gerum áfram ráð fyrir 4,0% verðbólgu í árslok.