Fjárlög 2023 – er útgjaldaþenslan of mikil?

Fjárlagafrumvarpið fyrir 2023 var samþykkt á Alþingi rétt fyrir jól. Niðurstaða fjárlaga er um 120 ma.kr. halli. Í síðustu fjárlögum, sem voru samþykkt í óvissu faraldursins, var hallinn ráðgerður 186 ma.kr., en eftir því sem leið á árið fóru horfur batnandi og nú er gert ráð fyrir að hallinn á árinu 2022 hafi verið um 142 ma.kr.

5. janúar 2023

Afkoma ríkissjóðs hefur verið erfið á síðustu árum þar sem ríkissjóður tók á sig miklar byrðar á tímum faraldursins. Þannig var samanlagður halli áranna 2020 og 2021 tæplega 500 ma.kr. á verðlagi hvers árs. Afkoman var jákvæð á árunum 2017 og 2018, en hefur verið misneikvæð síðan.

Afkoman fer batnandi

Staða ríkissjóðs og þátttaka í ýmsum björgunarúrræðum á tímabili faraldursins var einstæð og afkoman hefur óneitanlega farið batnandi frá því að faraldrinum lauk. Önnur vandamál hafa hins vegar tekið við eins og mikil verðbólga og afleiðingar stríðs í Evrópu. Seðlabankinn hækkaði vexti hressilega á árinu 2022 og á slíkum tímum er sífellt uppi mikil krafa til ríkisfjármálanna að spila náið með peningastefnunni til þess að auka aðhald í hagkerfinu. Það reynist oft erfitt fyrir ríkisfjármálin að verða við þeirri kröfu þar sem einnig er rík krafa um þátttöku ríkissjóðs á tímum mikillar verðbólgu sem leggst þungt á fólkið í landinu.

Tekjur ríkssjóðs jukust verulega á árinu 2022 í samræmi við aukna virkni í hagkerfinu og einnig er reiknað með töluverðri tekjuaukningu á árinu 2023.

Erfiðasta verkefni ríkisfjármálanna er jafnan að halda aftur af útgjöldunum og segja má að umhverfi efnahagsmála í dag geri það verkefni ekki auðvelt. Áætluð aukning útgjalda í ár er rúmlega 11% frá fjárlögum síðasta árs og rúmlega 8% meira en áætluð útgjöld 2022. Útgjaldaaukningin verður því væntanlega eitthvað umfram almenna verðlagsþróun milli áranna 2022 og 2023.

Fjárlagafrumvarpið stefndi í vænlegri átt

Í upphaflegu frumvarpi til fjárlaga ársins 2023 var reiknað með 8,4% tekjuaukningu frá áætlun fyrra árs og 2,9% aukningu útgjalda. Við afgreiðslu Alþingis á frumvarpinu riðluðust þessar tölur nokkuð þar sem samþykkt var 5,1% viðbót við útgjöldin á meðan viðbótaraukning tekna var 2,7%. Það má því segja að Alþingi hafi með afgreiðslu sinni hörfað nokkuð, sé litið til hlutverks ríkisfjármálanna í hagstjórninni.

Vextir og vaxtajöfnuður

Fjármagnskostnaður Ríkissjóðs var orðinn nokkuð þægilegur áður en faraldurinn brast á, þó erfiðleikar hafi verið farnir að steðja að þegar á árinu 2019. Vaxtagjöld ríkissjóðs jukust verulega á árinu 2020, bæði vegna aukinna skulda og hærri verðbólgu og vaxtakostnaðar. Vaxtajöfnuður ríkissjóðs fór upp í að vera neikvæður um 80 ma.kr. á árinu 2020 eftir að hafa verið í kringum 50 ma.kr. á árunum 2019 og 2020.

Í fjárlögum árins 2023 er hins vegar gert ráð fyrir því að vaxtaajöfnuður batni um ca. 10 ma.kr. á árinu og verði í kringum 70 ma.kr. Í frumvarpinu er reiknað með að vaxtagjöld lækki nokkuð á árinu 2023, einkum vegna minni verðbólgu en var á árinu 2022. Í frumvarpinu er hins vegar reiknað með mikilli aukningu vaxtatekna A1-hluta ríkissjóðs vegna breytinga á reglum um eignaumsýslu. Þetta þýðir að vaxtajöfnuður A-1 hlutans batnar verulega, en áhrifin þurrkast úr í samstæðuuppgjöri ríkissjóðs. Þessar breytingar þýða í raun að tölur um vaxtamun A-1 hluta ríkissjóðs hafa tapað gildi sínu.

Stærstu málefnasvið ríkisútgjaldanna

Samsetning á útgjöldum ríkissjóðs hafa lítið breyst milli ára, sé litið til fjárlaga. Heilbrigðismál eru langstærsti útgjaldaliðurinn sem fyrr ásamt málefnum aldraðra og fjölskyldumálum. Stærsti einstaki málaflokkurinn er sjúkrahúsaþjónusta, og útgjöld vegna hennar lækka eilítið á milli ára, sem ekki þarf að koma á óvart í ljósi faraldursins. Hins vegar hækka aðrir liðir innan heilbrigðismála verulega, eins og lyf og lækningavörur og heilbrigðisþjónusta utan sjúkrahúsa sem hækka um 15-17% milli tveggja fjárlaga. Málefni aldraðra, örorku og fatlaðs fólks og fjölskyldumál hækka einnig umfram verðlagsþróun.

Fyrirvari

Innihald og form þessarar greiningar er unnið af starfsfólki Hagfræðideildar Landsbankans hf. (hagfraedideild@landsbankinn.is) og byggist á aðgengilegum opinberum upplýsingum á þeim tíma sem greiningin var unnin. Mat á þeim upplýsingum endurspeglar skoðanir starfsfólks Hagfræðideildar Landsbankans á þeim degi þegar greiningin er dagsett, en þær geta breyst án fyrirvara.

Landsbankinn hf. og starfsfólk hans taka ekki ábyrgð á viðskiptum sem byggð eru á þeim upplýsingum og skoðunum sem hér eru settar fram, enda eru þær ekki veittar sem persónuleg ráðgjöf fyrir einstök viðskipti.

Bent skal á að Landsbankinn hf. getur á hverjum tíma haft beinna eða óbeinna hagsmuna að gæta, ýmist sjálfur, dótturfélög hans eða fyrir hönd viðskiptavina, s.s. sem fjárfestir, lánardrottinn eða þjónustuaðili. Greiningar eru engu að síður unnar sjálfstætt af Hagfræðideild Landsbankans og innan Landsbankans eru í gildi reglur um aðskilnað starfssviða sem eru aðgengilegar á vef bankans.

Þú gætir einnig haft áhuga á

20. sept. 2023

Vísitala íbúðaverðs hækkar lítillega og verðbólguspáin með

Vísitala íbúðaverðs hækkaði um 0,7% milli mánaða í ágúst. Árshækkun vísitölunnar fór úr 0,8% í 2,0%. Undirritaðir kaupsamningar á höfuðborgarsvæðinu voru 9,6% færri í júlí en í sama mánuði í fyrra. Vísitalan er hærri en við gerðum ráð fyrir við gerð verðbólguspár fyrir septembermánuð og því færum við hana upp og spáum 7,8% ársverðbólgu í stað 7,7%.

18. sept. 2023

Aukinn þjónustuútflutningur skýrist allur af vexti ferðaþjónustu

Um 282 þúsund erlendir ferðamenn fóru um Keflavíkurflugvöll í ágúst. Ef sumarmánuðirnir eru teknir saman hafa aðeins einu sinni komið fleiri ferðamenn að sumri, árið 2018. Samkvæmt nýjustu þjóðhagsreikningum Hagstofunnar jókst þjónustuútflutningur á fyrstu tveimur fjórðungum ársins um 21%, og má rekja allan þann vöxt til ferðaþjónustunnar.

18. sept. 2023

Vikubyrjun 18. september 2023

Í síðustu viku komu tölur um brottfarir frá Leifsstöð, skráð atvinnuleysi og veltu greiðslukorta. Í þessari viku ber hæst vísitala íbúðaverðs, sem kemur á þriðjudag, og yfirlýsing fjármálastöðugleikanefndar Seðlabanka Íslands, sem gefin verður út á miðvikudaginn.

15. sept. 2023

Frekari merki um hægari takt

Nýjar kortaveltutölur bera með sér frekari vísbendingar um að verulega sé að hægja á innlendri eftirspurn. Heildarkortavelta íslenskra heimila dróst saman um 3,4% milli ára í ágúst. Kortavelta Íslendinga innanlands var 4,3% minni en í ágúst í fyrra á föstu verðlagi og hefur nú dregist saman sex mánuði í röð. Erlendis jókst kortavelta Íslendinga um 0,7% á milli ára og kortaveltujöfnuður er jákvæður um 19,2 milljarða.

14. sept. 2023

Spáum 7,7% verðbólgu í september

Við spáum því að vísitala neysluverðs hækki um 0,07% milli mánaða í september og að ársverðbólga standi í stað og verði áfram 7,7%. Útsölulok hafa aftur mest áhrif til hækkunar milli mánaða í september samkvæmt spánni. Það sem helst dregur spána niður er árstíðabundin lækkun á flugfargjöldum til útlanda. Við gerum ráð fyrir að verðbólga lækki áfram næstu mánuði og verði 6,6% í desember.

11. sept. 2023

Vikubyrjun 11. september 2023

Í síðustu viku birti Seðlabankinn fundargerð peningastefnunefndar. Samkvæmt henni greiddi einn nefndarmaður atkvæði gegn tillögu seðlabankastjóra um að hækka vexti um 0,50 prósentustig á síðasta fundi nefndarinnar og hefði heldur kosið að hækka þá um 0,25 prósentustig. Í þessari viku berast gögn yfir fjölda brottfara um Leifsstöð, skráð atvinnuleysi og kortaveltu.

4. sept. 2023

Mánaðaryfirlit yfir sértryggð skuldabréf - ágúst 2023

Meðfylgjandi er mánaðarlegt yfirlit um sértryggð skuldabréf.

4. sept. 2023

Vikubyrjun 4. september 2023

Verðbólga jókst úr 7,6% í 7,7% samkvæmt ágústmælingu Hagstofunnar. Hagvöxtur mældist 4,5% á öðrum ársfjórðungi samkvæmt nýjum þjóðhagsreikningum sem Hagstofan birti í vikunni, en hagvöxtur á fyrsta ársfjórðungi mældist 7,1%. Minni vöxtur einkaneyslu skýrir að stórum hluta minni hagvöxt á öðrum ársfjórðungi.

31. ágúst 2023

Hægir á hagvexti og einkaneysla á mann dregst saman

Hagvöxtur mældist 4,5% á öðrum ársfjórðungi, samkvæmt fyrsta mati Hagstofunnar. Eins og við var að búast benda tölurnar til þess að hægt hafi á hagkerfinu, en hagvöxtur mældist 7,1% á fyrsta ársfjórðungi. Vaxtahækkanir hafa tekið að tempra innlenda eftirspurn á sama tíma og hægt hefur á vexti kaupmáttar á síðustu misserum. Einkaneysla jókst örlítið en vegna hraðrar fólksfjölgunar dróst hún saman á mann.

30. ágúst 2023

Ársverðbólga eykst úr 7,6% í 7,7%

Vísitala neysluverðs hækkaði um 0,34% milli mánaða í ágúst og við það jókst ársverðbólga úr 7,6% í 7,7%. Við eigum þó enn von á að verðbólga hjaðni næstu mánuði og gerum nú ráð fyrir að verðbólgan verði komin niður í 6,4% í nóvember. Þetta er fyrsti mánuðurinn síðan í apríl 2021 þar sem húsnæði ber ekki ábyrgð á stærstum hluta verðbólgunnar. Nú bera bæði innfluttar vörur og þjónusta ábyrgð á stærri hluta verðbólgunnar en húsnæði.