Beinar mótvægisaðgerðir ríkissjóðs skýra rúman þriðjung hallareksturs síðasta árs
Ætla má að umfang beinna mótvægisaðgerða ríkissjóðs vegna Covid-19 á árinu 2020 hafi verið um 103 ma.kr., eða um 4% af áætlaðri landsframleiðslu ársins. Nú lítur út fyrir að halli ársins 2020 verði um 270 ma.kr. Rúmur þriðjungur halla ríkissjóðs á síðasta ári kemur því til vegna beinna mótvægisaðgerða. Fjárlög ársins 2021 voru samþykkt með 326 ma.kr. halla um miðjan desember. Samanlagður halli ríkissjóðs á árunum 2020 og 2021 verður því um 600 ma.kr.
Fyrir utan beinar mótvægisaðgerðir hefur ýmislegt verið gert sem hefur óbein áhrif á ríkissjóð en er ætlað að styðja efnahagslífið. Þar má nefna ríkistryggð lán, greiðslufresti á skattgreiðslum og greiðsluskjól. Þá má heldur ekki gleyma því að heimildir til úttektar séreignarlífeyrissparnaðar hafa aukið skatttekjur ríkissjóðs töluvert nú á kostnað framtíðarskatttekna.
Í nýlegri skýrslu starfshóps um aðgerðir ríkissjóðs vegna faraldursins er því haldið fram að beinar aðgerðir opinberra fjármála virðist verða meiri hér en á öðrum Norðurlöndum fyrir árin 2020 og 2021 og er það sýnt í grafi í skýrslunni. Sú staðhæfing byggir á tölum frá AGS sem birtust í október og tölum fyrir Ísland frá desembermánuði sem segja að umfang aðgerða hér sé 7% af VLF. Ekki verður annað séð en að talan fyrir Ísland sé heildarumfang aðgerða áranna 2020 og 2021 samanlagt þar sem í samanburðarhæfum upplýsingum frá AGS er talið að umfang aðgerða á Íslandi sé 4,2% af VLF. Það er í lægri enda meðal Evrópuþjóða og lægsta hlutfallið innan Norðurlandanna, fyrir utan Finnland.
Hjá AGS er lögð áhersla á að sýna beinar aðgerðir stjórnvalda vegna ástandsins til viðbótar við þá sveiflujafnara sem eru innbyggðir í kerfi einstakra landa. Umfang beinna aðgerða er eðli málsins samkvæmt meira í þeim löndum þar sem sjálfvirk viðbrögð opinberra fjármála, eða sjálfvirkir innbyggðir sveiflujafnarar, leika minna hlutverk en t.d. hér á landi.
Aðgerðir vegna atvinnuleysis hafa skapað veigamestu útgjöldin vegna faraldursins hér á landi. Þeim má í megindráttum skipta í þrennt: Í fyrsta lagi beinar aðgerðir til að viðhalda störfum, ráðningarsambandi og viðnámsþrótti starfandi fyrirtækja. Í öðru lagi bein útgjöld vegna þeirra sem eru atvinnulausir að hluta eða að fullu og í þriðja lagi atvinnuskapandi aðgerðir stjórnvalda, m.a. tengt fjárfestingarátaki ríkissjóðs og aðgerðum tengdum nýsköpun.
Faraldurinn hefur almennt bitnað illa á fjárhag sveitarfélaga, en staða þeirra sem eru mikið háð ferðaþjónustu er einna verst. Sum sveitarfélög hafa getað brugðist við áhrifum faraldursins og tímabundnum þrengingum á meðan önnur hafa átt í meiri erfiðleikum. Tillögur voru lagðar fram um aukinn stuðning ríkissjóðs við sveitarfélögin eftir að starfshópur um fjárhagsstöðu sveitarfélaganna skilaði skýrslu í ágúst sl. Þær aðgerðir sem lagt hefur verið í voru fyrst og fremst hugsaðar til þess að sveitarfélögin gætu náð fjárhagslegri viðspyrnu og tryggt lögbundna grunnþjónustu sína.
Þriðji hluti mótvægisaðgerða ríkissjóðs snýr að einstaklingum í viðkvæmri stöðu. Þær aðgerðir eru í megindráttum tvískiptar: Í fyrsta lagi er um að ræða bein fjárframlög til að styðja við afkomu fólks, t.d. greiðslur til örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega. Í öðru lagi er um að ræða beinar fjárveitingar til félagslegra verkefna og málaflokka til þess að auðvelda baráttuna við afleiðingar faraldursins og tryggja þannig þjónustu og stuðning til viðkvæmra hópa.
Helsta ásýnd þeirrar kreppu sem Covid-19-faraldurinn hefur leitt af sér er mikið atvinnuleysi. Það kemur því ekki á óvart að aðgerðir vegna atvinnuástandsins eru langstærstur hluti mótvægisaðgerða ríkissjóðs. Af 103 mö.kr. mótvægisaðgerða á árinu 2020 er áætlað að um 88 ma.kr. hafi farið til atvinnumála, eða u.þ.b. 85% útgjaldanna.
Lesa Hagsjána í heild
Hagsjá: Beinar mótvægisaðgerðir ríkissjóðs skýra rúman þriðjung hallareksturs síðasta árs
