Einstaklingar vaktaðir hverja einustu sekúndu
Í liðinni viku sektuðu frönsk persónuverndaryfirvöld tæknirisann Google um tæpa sjö milljarða króna fyrir brot á persónuverndarlögum. Brot Google fólst í skorti á gagnsæi og upplýsingagjöf til neytenda. Þar að auki var samþykki fyrir vinnslunni ekki nægilega skýrt en illskiljanlegt er fyrir notendendur að átta sig á því hvernig persónuupplýsingar þeirra eru unnar af tæknirisanum í þeim tilgangi að beina til þeirra persónubundnum auglýsingum.
Ný persónuverndarlög sem byggja á Evrópureglugerð um sama efni (GDPR) gera ríkar kröfur til gagnsæis og upplýsingagjafar til neytenda en slíka fræðslu ber að veita á aðgengilegu formi og skýru og einföldu máli.
Hinn alsjáandi „stóri bróðir“ birtist ekki í formi ríkisvaldsins eins og hjá George Orwell heldur gagnadrifinna fyrirtækja og stofnana sem þekkja virði gagna og persónuupplýsinga.
Stafræn sjálfsmynd hefur áhrif á réttindi og þjónustu
Persónuvernd og vernd persónuupplýsinga er hluti af grundvallarrétti allra einstaklinga til friðhelgi einkalífs. Þar er sjálfsákvörðunarrétti einstaklinga gert hátt undir höfði. Persónuverndarlög eru ekki sett eingöngu til að vernda þá sem hafa eitthvað að fela. Þvert á móti er markmið þeirra að veita einstaklingum betri stjórn yfir eigin upplýsingum - hvenær, hvernig og af hverjum upplýsingar eru unnar og hvaða mynd er dregin upp af einstaklingum, hvort sem er í net- eða raunheimum.
Stafræn sjálfsmynd einstaklinga fylgir þeim og hefur áhrif á réttindi þeirra og þá þjónustu sem þeim er veitt. Þá er ósvífin og ítarleg gagnagreining farin að hafa áhrif á kosningar í lýðræðisríkjum og persónubundin skilaboð til kjósenda, á grundvelli ítarlegrar greiningar á persónubundnu hátterni þeirra, vegur þar með að grunnstoðum lýðræðisríkja.
Tækniframfarir gera hvers kyns söfnun, vinnslu og greiningu persónuupplýsinga mun auðveldari en áður auk þess sem afleiðingar misferlis með upplýsingarnar eru mun alvarlegri en áður. Tækniframfarir leiða ekki til þess að réttur einstaklinga til friðhelgi einkalífs dragist saman heldur auka þær þvert á móti mikilvægi þess að samfélagið standi vörð um slík grundvallar mannréttindi.
Ýmsar leiðir færar til að standa vörð um persónuupplýsingar
Í dag, 28. janúar, er hinn evrópski persónuverndardagur haldinn hátíðlegur víða um heim. Það er vert að staldra við og huga að því hvaða upplýsingar við látum frá okkur í skiptum fyrir þægindi, dægradvöl eða hagræði sem samfélagsmiðlar og smáforrit færa okkur. Neytendum eru ýmsar leiðir færar vilji þeir standa vörð um persónuupplýsingar sínar.
Mikilvægt er að kynna sér friðhelgisstillingar þeirra snjalltækja, miðla og netvafra sem notaðir eru. Það er um að gera að velja sterk lykilorð og alls ekki nota sama lykilorðið á fleiri en einum stað. Lykilorð er hægt að vista í sérstökum og öruggum öppum sem aðstoða einstaklinga við að muna hin ýmsu lykilorð. Vírusvarnir eru mikilvægar til að tryggja öryggi og uppfærslum á hugbúnaði og öppum fylgja oft öryggisuppfærslur, svo að ekki er gott að draga slíkar uppfærslur. Hér eru fleiri góð ráð til að tryggja örugg bankaviðskipti.
Einnig er hægt að vafra um netið þannig að ekki verði til stafræn slóð um vefsöguna og hvað einstaklingar skoða, með því að stilla netvafra á „private browsing“. Þá er hægt að stilla hvort/hvaða vefkökur einstaklingur samþykkir á netvafra sínum en persónuupplýsingum er safnað með vefkökum, t.d. í auglýsingaskyni. Upplýsingasöfnun með vefkökum er einnig takmörkuð ef slökkt er á Facebook, eða öðrum samfélagsmiðlum í tölvunni, þegar einstaklingar vafra um netið.
Að lokum er vert að nefna mikilvægi þess að lesa skilmála fyrir vöru, þjónustu eða öpp sem einstaklingur nýtir sér – sem vonandi verða settir fram á skýran, hnitmiðaðan og einfaldan hátt eins og ný persónuverndarlög gera nú kröfu um.
Réttindagátt á vef Landsbankans
Á þessum degi hafa persónuverndaryfirvöld og aðrir aðilar, sem láta sig persónuvernd varða, staðið fyrir vitundarvakningu um persónu- og einkalífsrétt einstaklinga. Í réttindagátt Landsbankans á vef bankans geta einstaklingar á einfaldan hátt sótt um aðgang að eigin persónuupplýsingum og lesið sér nánar til um þann rétt sem persónuverndarlög veita þeim.
Höfundur er persónuverndarfulltrúi Landsbankans og stundakennari í persónurétti við Háskólann í Reykjavík og Háskóla Íslands.
