Þegar þú ræður þig í vinnu átt þú að fá upplýsingar um kaup, kjör og vinnutíma. Þú þarft líka að hafa á hreinu hvort þú sért launamaður eða verktaki. Þegar þú ert launamaður nýtur þú meiri réttinda en sem verktaki. Ef þú vilt fá upplýsingar um réttindi, s.s. um lágmarkslaun, vinnutíma og fleira, getur þú leitað til stéttarfélagsins þíns og fengið upplýsingar og ráðgjöf.
Það er líka góð regla að fara vandlega yfir launaseðilinn um hver mánaðamót, skoða tímaskráningu, launataxta, hvort launin hafi verið lögð inn á reikninginn þinn, hvort þú fáir greitt orlof (ef það á við) og að greitt sé í lífeyrissjóð.
Hvað sýnir launaseðillinn?
Þegar þú færð útborgað í fyrsta sinn sérðu á launaseðlinum þínum að við launin þín geta bæst ýmsar greiðslur, s.s. orlofsgreiðslur, mótframlag launagreiðanda í skyldulífeyrissparnað og viðbótarlífeyrissparnað sem þú færð ekki útborgaðar strax. Svo er líka tekið af laununum þínum, t.d. skattur, greiðslur í lífeyrissjóð og gjald til stéttarfélags.
Ef þú ert 16 ára eða eldri áttu rétt á persónuafslætti sem er í raun skattaafsláttur sem dregst frá þeim skatti sem þú greiðir af launum þínum. Persónuafsláttur árið 2023 er 59.665 krónur kr. á mánuði, eða 715.980 kr. á ári. Ef persónuafsláttur er ekki fullnýttur í hverjum mánuði safnast hann upp sem kemur sér sérlega vel fyrir þau sem eru bara með vinnu á sumrin. Ef þú ert með fleiri en einn vinnuveitanda þarftu að passa að persónuafslátturinn þinn sé ekki fullnýttur hjá báðum aðilum – þú vilt ekki fá bakreikninginn frá Skattinum.
Upplýsingar um persónuafslátt hjá Skattinum
Það borgar sig að spara
Ef þú vilt eiga afgang í lok sumars þarftu að spara. Upphæðin þarf ekki að vera há en margt smátt gerir eitt stórt.
Þú getur til dæmis farið í Landsbankaappið og stofnað reikning (spara í appi). Þar getur þú sett þér sparnaðarmarkmið og appið reiknar hversu mikið þú þarft að leggja fyrir á mánuði til að ná markmiðinu. Þú getur valið hvort þú leggur fyrir fasta upphæð í hverjum mánuði eða ákveðið hlutfall af laununum þínum. Með sjálfvirkum sparnaði þarftu ekki að muna eftir því að leggja hluta af laununum til hliðar.
Yfirleitt eru laun greidd inn á veltureikninga en það eru reikningar sem eru notaðir til að greiða daglega neyslu og eru oft tengdir við debetkort. Ef þú átt peninga sem þú ætlar að spara, eða a.m.k. ekki eyða alveg strax, er miklu betra að hagstæðara að vera með sparnaðarreikning í appinu og leggja peningana inn þar. Þegar þú þarft á honum að halda ertu enga stund að færa hann af sparnaðarreikningnum yfir á veltureikninginn. Þegar þessi grein var uppfærð (maí 2024) færðu 8,25% vexti þegar þú sparar í appinu en 2,20% vexti ef þú geymir peninginn á veltureikningi. Um er að ræða óbundinn reikning sem þýðir að peningarnir eru aðgengilegir hvenær sem er.
Nú er töluverð verðbólga og ef þú ert til í að geyma peninginn lengur í bankanum getur þú lagt hann inn á Landsbók sem er verðtryggður reikningur. Upphæðin sem þú leggur inn er bundin í 11 mánuði og þá getur þú beðið um útgreiðslur sem berst 31 degi síðar. Eftir þennan tíma eru inngreiðslur lausar með 31 dags fyrirvara. Með því að hafa sparnað á verðtryggðum reikningi færð þú verðbætur í samræmi við verðbólguna. Til viðbótar við verðtrygginguna ber reikningurinn nú 1,60% vexti.
Hægt er að velja um ýmiskonar aðra reikninga og upplýsingar um þá eru aðgengilegir á vefnum okkar.
Sparnaður er hluti af því að undirbúa framtíðina, tímamótin, húsnæðiskaupin eða hvað sem er. Ef þú ert 18 ára eða eldri þá getur þú stofnað mánaðarlega áskrift í appinu og stundað viðskipti með sjóði Landsbréfa.
Viðbótarlífeyrissparnaður til að kaupa fyrstu íbúð
Frá 16 ára aldri getur þú borgað hluta af laununum þínum í viðbótarlífeyrissparnað. Ef þú greiðir 2-4% af heildarlaunum í viðbótarlífeyrissparnað þá færðu aukalega 2% af laununum þínum frá vinnuveitanda sem mótframlag. Þessi 2% frá vinnuveitanda eru í raun launahækkun sem þú færð bara ef þú ert með viðbótarlífeyrissparnað. Þú getur síðar nýtt þér viðbótarlífeyrissparnaðinn, skattfrjálst, til þess að kaupa þína fyrstu íbúð. Það getur því margborgað sig að skrá sig sem fyrst í viðbótarlífeyrissparnað.
Meira um viðbótarlífeyrissparnað
Hvert fer skyldulífeyrissparnaðurinn þinn?
Sem launamaður greiðir þú 4% af laununum þínum í skyldulífeyrissparnað en vinnuveitandi yfirleitt 11,5% til viðbótar, eða samtals 15,5%. Stór hluti launamanna getur valið í hvaða lífeyrissjóð þeir greiða en sumar starfsstéttir eru bundnar tilteknum lífeyrissjóðum vegna kjarasamninga. Sjóðirnir eru ólíkir og því mikilvægt að kynna sér þá möguleika sem í boði eru. Hjá flestum lífeyrissjóðum rennur allur eða meirihluti skyldulífeyrissparnaðarins í samtryggingu. Samtrygging er ekki eign heldur réttindi sem tryggja fastar mánaðarlegar greiðslur út ævina.
Meira um skyldulífeyrissparnað
Í langflestum tilvikum eru fyrstu skrefin út á vinnumarkaðinn skemmtileg og gagnleg reynsla. Vonandi kynnist þú nýju og áhugaverðu fólki, færð innsýn í hin ýmsu störf og lærir eitthvað nýtt. Gangi þér vel!
Greinin birtist fyrst 1. júní 2021 en var síðast uppfærð 16. júní 2023.
