Tölum íslensku um sjálfbærni
Til að tryggja aðgengi allra að umræðunni er því mikilvægt að skýra hugtakanotkun fljótt og vel og, ekki síst, koma sér saman um íslenskun á mikilvægum heitum og hugtökum.
Landsbankinn hefur lengi látið sig málefni samfélagsábyrgðar og sjálfbærni varða. Síðustu árin höfum við lagt enn meiri áherslu á málaflokkinn, enda er það stefna bankans að hámarka jákvæð áhrif starfseminnar á umhverfi og samfélag. Við erum á því að árangur náist helst með samvinnu og samtali. Og það er einmitt helst saman sem við getum náð árangri í átt að sjálfbærni, samfélaginu öllu til framdráttar. Ein af grundvallarstoðum slíks samstarfs hlýtur að vera sameiginlegur skilningur á efninu og orðunum sem við notum til að tala um það.
Sjálfbærni (e. sustainability) vísar í samþættingu þriggja meginstoða: almannahagsmuna, hagnaðar og heimsins (e. people, profit, planet). Í Brundtland-skýrslunni, sem kom út 1987, er sjálfbær þróun skilgreind sem „þróun sem mætir þörfum samtímans án þess að draga úr möguleikum komandi kynslóða til þess að mæta þörfum sínum“. Stoðirnar þrjár eru hluti af lokuðu kerfi. Auðlindir jarðar eru takmarkaðar og auðlindanotkun getur ekki farið út fyrir þau endanlegu mörk sem náttúran setur án þess að skaða almannahagsmuni til framtíðar.
Græn fjármögnun (e. green financing) vísar í fjármagn sem eyrnamerkt er umhverfisbætandi verkefnum af ýmsum toga, m.a. því að sporna gegn loftslagsbreytingum. Alþjóðlegir staðlar kveða á um að grænt fjármagn megi nýta til að fjárfesta í umhverfisvænum samgöngum, vistvænum byggingum, framleiðslu/nýtingu endurnýjanlegrar orku og aukinni orkunýtni, fráveitum og meðhöndlun aukaafurða.
Grænþvottur (e. greenwashing) kallast það þegar fyrirtæki skreyta sig með fjöðrum umhverfisverndar og sjálfbærni til að efla orðspor sitt, en á fölskum forsendum. Grænþvottur getur falist í ruglandi merkingum á umbúðum, heimasíðum eða í auglýsingum. Sé ekki raunveruleg innistæða fyrir fullyrðingum fyrirtækja um umhverfisvænar vörur eða vinnu að sjálfbærni teljast þau sek um grænþvott.
Við munum heyra meira um flokkunarreglugerð Evrópusambandsins (e. EU Taxonomy) á næstunni. Flokkunarreglugerðin tók gildi í júlí 2020 og er ætlað að auka gagnsæi í sjálfbærni fyrir fjárfesta, fjármálafyrirtæki og útgefendur fjármálaafurða. Reglugerðin skilgreinir þá starfsemi sem talin er stuðla að sjálfbærni og setur fram viðmið fyrir atvinnugreinar sem uppfylla þarf til að fyrirtæki geti talist stuðla að sjálfbærni.
Skammstöfunin UFS vísar til umhverfismála, félagslegra þátta og stjórnarhátta. UFS (e. environmental, social, governance (ESG)) eru þrjár stoðir sem notaðar eru þegar fyrirtæki eru metin með tilliti til frammistöðu í sjálfbærni. Aðilar sem í sögulegu samhengi hafa veitt lánshæfismat (t.d. Moody‘s, Fitch, S&P) veita nú einnig UFS áhættumat sem aðgengilegt er fjárfestum. Slíkt áhættumat er eitt af því sem fjárfestar horfa nú í auknum mæli til við fjárfestingarákvarðanir.
Hringrásarhagkerfi (e. circular economy) er hugmyndafræði sem snýr að því að losna við alla úrgangsstrauma. Í hinu fullkomna hringrásarhagkerfi verður enginn úrgangur til. Vörur eru hannaðar með allan líftíma þeirra í huga. Úrgangur á einum stað á líftíma vöru skal þannig alltaf einnig nýttur sem hráefni í annað framleiðsluferli.
Ábyrgar fjárfestingar (e. responsible investment) eru fjárfestingaraðferðir sem taka mið af UFS þáttum við fjárfestingarákvarðanir með það að markmiði að draga úr áhættu og skila sjálfbærri ávöxtun til langs tíma.
Kolefnissjálfhelda (e. carbon lock-in) „vísar til þrálætis tækni sem leiðir til mikillar losunar koltvísýrings og kemur í veg fyrir að teknir séu í notkun aðrir og umhverfisvænni möguleikar.“ Dæmi um slíka tækni er t.d. vinnsla á kolum sem orkugjafa, en innviðir slíkrar vinnslu eru mjög dýrir í byggingu en ódýrir í rekstri. „Sjálfheldan myndast vegna þess að önnur tækni, hagþættir og ytra umhverfi eru byggð í kringum og tengjast eldri tækni sem leysir mikinn koltvísýring. Uppbygging slíkrar tækni kann að vera tiltölulega kostnaðarsöm en reksturinn ódýr þannig að markaðsöfl, félagslegir þættir og pólitísk öfl styrkja hana í sessi og erfitt reynist að hætta notkun og leysa tæknina úr sjálfheldu. Því er fjárfesting skipuleggjenda og fjárfesta í eignum sem gjarnan leiða til slíkrar sjálfheldu líkleg til að hamla sveigjanleika í framtíðinni og auka kostnað af að ná umsömdum markmiðum í baráttunni gegn loftslagsbreytingum.“ Erickson, P., Kartha, S., Lazarus, M., & Tempest, K. (2015). Assessing carbon lock-in. Environmental Research Letters, 10(8), 084023.
Grænt álag (e. greenium) lýsir álaginu sem fjárfestar eru reiðubúnir til að greiða fyrir græna vöru umfram sömu vöru, t.d. skuldabréf, sem ekki er græn. Grænt álag getur verið jákvætt (fjárfestar greiða meira fyrir græna vöru) eða neikvætt (ávöxuntarkrafa á græna vöru er hærra), eða einfaldlega ekki til staðar.
Í Landsbankanum viljum við létta fólki lífið með því að gera fjármálin aðgengilegri. Mikilvægi sjálfbærni í fjármálum eykst stöðugt. Viðleitni okkar til að tryggja aðgengi allra að umræðu um sjálfbærni er hluti af markmiðinu um að einfalda tilveruna fyrir okkur öll.
